Alcohol: waarom drinken we het? Mensen gebruiken al minstens 10.000 jaar alcohol. En toen water drinken nog riskant was, leek alcohol een veel veiliger optie. Amaldus van Villanova, een 14de-eeuwse monnik, schreef zelfs dat alcohol “het leven verlengt, de slechte humeur verdrijft, het hart verkwikt en de jeugd in stand houdt”.
Heden ten dage zullen mensen u vele redenen geven voor hun beslissing om te drinken en de meeste van deze redenen weerspiegelen de effecten die het heeft op geest en hersenen. Maar voordat je te bezopen raakt, is één ding zeker: het is zeker geen veiliger, gezondere gok dan water.
Het smaakt lekker
Het hangt af van wat je drinkt (sommige drankjes zoals alcopops bevatten meer suiker) en mensen hebben natuurlijk verschillende smaakvoorkeuren. Het feit dat ethanol uit suikers wordt gemaakt, verhoogt waarschijnlijk ook onze neiging om te drinken. Onderzoek wijst bijvoorbeeld uit dat sommige mensen een aanleg hebben om suiker te verkiezen, waardoor ze vatbaarder zijn voor alcoholverslaving. Alcohol lijkt ook in te werken op sommige van dezelfde hersengebieden die geactiveerd worden door zoete smaken.
Ethanol wordt echter niet altijd als aangenaam ervaren; het kan behoorlijk bitter zijn. Als ethanol na verloop van tijd wordt toegediend, vertonen ratten steeds meer “smakelijke” reacties in hun mond en gezichtsuitdrukkingen. Maar als het wordt toegediend na naltrexon, een stof die de opioïde activiteit – die onder andere het “lekker vinden” van iets aangeeft – in de hersenen vermindert, nemen de “aversieve” reacties toe, en wordt er minder alcohol geconsumeerd. Dit suggereert dat de opioide receptoren bemiddelen in hoeveel we van alcohol houden. En stoffen als naltrexon worden gebruikt om mensen met een alcoholgebruiksstoornis te behandelen.
Ik wil echt iets drinken
Dopamine, een neurotransmitter die betrokken is bij het regelen van beloning en genot in de hersenen, speelt een sleutelrol in gemotiveerd gedrag en wordt ook in verband gebracht met vele vormen van verslaving. Ethanol verhoogt, net als alle andere bekende verslavende stoffen, de afgifte van dopamine. Dit kan ertoe leiden dat je meer drinkt – waarom je misschien een tweede, of een derde drankje wilt, na de eerste.
Na herhaalde ervaring met verslavende stoffen zoals alcohol, kunnen dopamineverbindingen zich echter hermodelleren, waarbij soms het aantal receptoren dat dopamine bindt afneemt. De grootte van deze vermindering wordt geassocieerd met een hoger risico op terugval bij alcoholverslaving.
Ik voel me er beter door
Het drinken van alcohol kan een vorm van “zelfmedicatie” zijn die wordt gebruikt om te ontspannen na stress op het werk of om de studiedruk te verlichten, waardoor het minder “aqua vitae” (levenswater) wordt en meer “Aqua ad vitae” (water om het leven tegen te gaan). En meer dan 2600 jaar geleden suggereerde de Griekse dichter Alceus dat “we onze geest niet moeten laten wijken voor verdriet … De beste van alle verdedigingen is om veel wijn te mengen en te drinken”.
Stress wordt biologisch gemedieerd door de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as – een feedbacksysteem tussen de hersenen en de hypofyse en de bijnieren. Maar acuut alcoholgebruik kan dit stimuleren, waardoor de productie van verschillende stresshormonen, waaronder corticosteron en corticotropine, toeneemt. Maar de “stress”-respons werkt ook samen met de beloningseffecten van het dopaminesysteem, dus het kan heel goed een goed gevoel geven.
Het helpt me mijn remmingen te overwinnen
Het is bekend dat alcohol de remmende controle in de prefrontale cortex – het deel van de hersenen dat wordt geassocieerd met besluitvorming en sociaal gedrag – vermindert en meer onder controle komt te staan van dopamineneuronen in het midden van de hersenen. Dit leidt tot het verlies van zelfbeheersing dat mensen melden wanneer ze drinken.
Een merkbaar effect – al na enkele drankjes – is een toename van de gezelligheid. Maar het verlies aan zelfbeheersing ligt waarschijnlijk ook aan de basis van het risicogedrag onder invloed en verklaart voor een deel het verband tussen drinken en ongevallen en verwondingen.
Het helpt me slapen
Ondanks het feit dat we misschien een slaapmutsje nemen, blijkt uit onderzoek dat bepaalde doses alcohol de hoeveelheid langzame golven en REM-slaap die we hebben, kunnen verminderen. Het kan ons dus helpen om sneller in te slapen, maar alcohol leidt niet tot een betere kwaliteit van slaap. REM-slaap is belangrijk voor cognitieve processen zoals geheugenconsolidatie, zodat vermindering van de tijd waarin dit proces plaatsvindt een nadelig effect heeft op het geheugen. Consolidatie van emotionele herinneringen kan in het bijzonder worden beïnvloed.
Het is ook bekend dat alcohol inwerkt op het proces van lange-termijn potentiëring – de manier waarop neuronen de verbindingen tussen hen remodelleren nadat ze hebben geleerd. Veranderingen in zowel de REM als de trage slaap na het drinken kunnen dus de geheugenprocessen in de hersenen verstoren.
Het verzacht mijn pijn
Dit gekende effect werd in de loop van de geschiedenis gebruikt om het gebruik van alcohol te ondersteunen: consumeer het en u kunt uw pijnperceptie met succes verzachten. Pijn veroorzakende signalen worden gedetecteerd door zintuiglijke neuronen (of nociceptoren) die deze informatie doorgeven via chemische stoffen zoals glutamaat, via synapsen in het ruggenmerg, omhoog naar de hersenen. Maar dit oplopende signaal kan worden “gedempt” door alcohol, waardoor het sommige van zijn pijnstillende effecten bereikt.
Ongelukkigerwijs blijkt uit onderzoek dat dit pijndempende effect sterk varieert. En hoewel sommige mensen alcohol gebruiken om chronische pijn te verlichten, is het mogelijk dat tolerantie optreedt, zodat de pijnverlichting na verloop van tijd afneemt. Bij chronische drinkers kan zelfs een verhoogde pijngevoeligheid optreden.
Een drankje zal me opwarmen
Niet helemaal. Hoewel alcohol u tijdelijk een warm gevoel kan geven, is dit een waarneming die wordt opgewekt door warmtegevoelige neuronen (thermoreceptoren) in uw huid, die een stijging van uw huidtemperatuur waarnemen door een toename van de bloedstroom in de vaten dicht bij het huidoppervlak. In feite verlaagt alcohol uw kerntemperatuur, omdat de toevloed van bloed naar het huidoppervlak een middel is om het lichaam af te koelen.
Dus terwijl u zich warm voelt aan de buitenkant, krijgt u het koud aan de binnenkant. Het is ook aangetoond dat alcoholgebruik de waarneming van koude luchttemperaturen vermindert, maar men denkt dat dit effect niet van veranderingen in de verwijding van bloedvaten komt, maar in de hersenen zelf zijn oorsprong vindt.
Al met al heeft alcohol meerdere effecten op uw geest en hersenen. Als u toch besluit iets te drinken, om welke reden dan ook, doe dat dan met kennis van zaken.