Intersectioneel feminisme: wat het betekent en waarom het er nu toe doet
Datum: Wednesday, July 1, 2020
Originally published on Medium.com/@UN_Women
Van de uiteenlopende gevolgen van de COVID-19-crisis in gemeenschappen over de hele wereld tot internationale protesten tegen racisme en discriminatie, de huidige gebeurtenissen hebben laten zien dat we nog lang geen gelijkheid hebben bereikt. Het kan overweldigend aanvoelen om op dit moment te proberen een veelheid aan onrechtvaardigheden te interpreteren en te bestrijden. Hoe pakken we al deze kwesties aan, en waarom zouden we? Intersectioneel feminisme biedt een lens waarmee we elkaar beter kunnen begrijpen en kunnen streven naar een rechtvaardiger toekomst voor iedereen.
Kimberlé Crenshaw, een Amerikaanse hoogleraar in de rechten die de term in 1989 bedacht, legde intersectioneel feminisme in een recent interview met Time uit als “een prisma om te zien hoe verschillende vormen van ongelijkheid vaak samengaan en elkaar verergeren”.
“Alle ongelijkheid is niet gelijk geschapen”, zegt ze. Een intersectionele benadering laat zien hoe de sociale identiteiten van mensen elkaar kunnen overlappen, waardoor samengestelde ervaringen van discriminatie ontstaan.
“We hebben de neiging om te praten over ongelijkheid op basis van ras als losstaand van ongelijkheid op basis van geslacht, klasse, seksualiteit of immigrantenstatus. Wat vaak ontbreekt, is dat sommige mensen aan al deze factoren onderhevig zijn, en dat de ervaring niet slechts de som der delen is”, aldus Crenshaw.
Intersectioneel feminisme brengt de stemmen in beeld van mensen die overlappende, gelijktijdige vormen van onderdrukking ervaren, om de diepten van de ongelijkheden en de onderlinge relaties in een bepaalde context te begrijpen.
In Brazilië zegt Valdecir Nascimento, een prominente vrouwenrechtenactiviste: “De dialoog om de rechten van zwarte vrouwen te bevorderen moet hen in het middelpunt plaatsen.” Al 40 jaar vecht Nascimento voor gelijke rechten. “Zwarte vrouwen uit Brazilië zijn nooit gestopt met vechten,” zegt ze, en ze merkt op dat zwarte vrouwen deel uitmaakten van de feministische beweging, de zwarte beweging, en andere progressieve bewegingen. “Wij willen niet dat anderen voor zwarte feministen spreken, noch blanke feministen, noch zwarte mannen. Het is noodzakelijk dat jonge zwarte vrouwen deze strijd aangaan. Wij zijn de oplossing in Brazilië, niet het probleem,” zegt ze.
Het gebruik van een intersectionele lens betekent ook het erkennen van de historische contexten rond een kwestie. Door de lange geschiedenis van geweld en systematische discriminatie zijn er diepe ongelijkheden ontstaan die sommigen van meet af aan benadelen. Deze ongelijkheden kruisen met elkaar, bijvoorbeeld armoede, kastensystemen, racisme en seksisme, waardoor mensen hun rechten en gelijke kansen worden ontzegd. De gevolgen strekken zich uit over generaties.
Sonia Maribel Sontay Herrera is een inheemse vrouw en mensenrechtenverdediger uit Guatemala, waar de systematische discriminatie van inheemse vrouwen al tientallen jaren voortduurt. Herrera voelt de gevolgen van deze historische onrechtvaardigheden al sinds ze een meisje was.
Toen ze tien jaar oud was, verhuisde ze naar een stad om naar school te gaan, een kans die de meeste inheemse meisjes niet krijgen, zegt ze. Herrera werd echter gedwongen haar moedertaal, K’iche’, op te geven en Spaans te leren, wat ze als een onrechtvaardige last voor een inheemse vrouw ervoer, omdat het de taal van de kolonisator was. Toen Herrera na haar studie op zoek ging naar een baan, kreeg ze onmiddellijk te maken met racisme en seksistische stereotypen. Omdat ze een inheemse vrouw was, zeiden sommigen dat ze alleen werk voor haar hadden in huis.
“Ze zien ons als huishoudelijke hulpen; als ze een inheemse vrouw zien, gaan ze ervan uit dat dat het enige is wat we kunnen doen,” legt ze uit, en schetst de manieren waarop ze samengestelde vormen van discriminatie ervaart op basis van haar identiteit.
“Degenen die het meest te maken hebben met gendergerelateerd geweld en genderongelijkheid, zijn ook het meest verarmd en gemarginaliseerd – zwarte en bruine vrouwen, inheemse vrouwen, vrouwen in plattelandsgebieden, jonge meisjes, meisjes met een handicap, transjongeren en genderongebonden jongeren,” legt Majandra Rodriguez Acha uit, een jeugdleider en voorvechter van klimaatrechtvaardigheid uit Lima, Peru. Dat gemarginaliseerde gemeenschappen het zwaarst worden getroffen door natuurrampen en de verwoestende effecten van klimaatverandering is geen toeval, benadrukt ze.
Hoewel kwesties die variëren van discriminatie op basis van genderidentiteit tot ongelijke milieubelasting op het eerste gezicht misschien los van elkaar lijken te staan, belicht intersectioneel feminisme de verbanden tussen alle gevechten voor gerechtigheid en bevrijding. Het laat ons zien dat vechten voor gelijkheid niet alleen betekent dat het onrecht op grond van geslacht moet worden aangepakt, maar dat alle vormen van onderdrukking met wortel en tak moeten worden uitgeroeid. Het dient als een kader waarmee inclusieve, robuuste bewegingen kunnen worden opgebouwd die werken aan het gelijktijdig oplossen van overlappende vormen van discriminatie.
Nadat gelijktijdige, voortdurende crises zich vandaag de dag over de hele wereld ontvouwen, kunnen we een intersectionele feministische lens gebruiken om hun verbanden te begrijpen en beter terug te bouwen.
Intersectioneel feminisme is vandaag de dag van belang omdat:
De gevolgen van crises zijn niet uniform.
Landen en gemeenschappen over de hele wereld worden geconfronteerd met meervoudige, samengestelde bedreigingen. Hoewel de problemen van plaats tot plaats verschillen, hebben ze gemeen dat ze reeds bestaande behoeften op het gebied van huisvesting, voedsel, onderwijs, zorg, werkgelegenheid en bescherming vergroten.
Toch slagen de reacties op crises er vaak niet in om de meest kwetsbaren te beschermen. “Als je in het dagelijks leven onzichtbaar bent, zal er in een crisissituatie niet aan je behoeften worden gedacht, laat staan aandacht aan worden besteed”, zegt Matcha Porn-In, een lesbische feministische mensenrechtenverdediger uit Thailand die zich inzet voor de unieke behoeften van LGBTIQ+-mensen, van wie velen inheems zijn, in crisissituaties.
In de context van de coronavirus pandemie hebben de uitdagingen van het virus lang bestaande ongelijkheden en decennialange discriminerende praktijken verergerd, wat tot ongelijke trajecten heeft geleid.
In plaats van onze gevechten te versnipperen, heeft het aanvaarden van de ervaringen en uitdagingen van verschillende groepen een verenigend effect; we zijn beter in staat de problemen te begrijpen en daardoor oplossingen te vinden die voor iedereen werken.
Onrechtvaardigheden mogen niet onbenoemd of onbetwist blijven.
Kijkend door een intersectionele feministische lens, zien we hoe verschillende gemeenschappen vechten tegen verschillende, onderling verbonden problemen, allemaal tegelijk. Solidair zijn met elkaar, machtsstructuren ter discussie stellen en je uitspreken tegen de onderliggende oorzaken van ongelijkheid zijn kritische acties om een toekomst op te bouwen die niemand achterlaat.
“Als je ongelijkheid ziet als een ‘zij’-probleem of een ‘ongelukkig ander’-probleem, dan is dat een probleem”, zegt Crenshaw. “We moeten openstaan om te kijken naar alle manieren waarop onze systemen deze ongelijkheden reproduceren, en dat omvat zowel de voorrechten als de nadelen.”
Een nieuw ‘normaal’ moet eerlijk zijn voor iedereen.
Omdat crises de structurele ongelijkheden blootleggen die ons leven vormgeven, zijn het ook momenten van grote resets – katalysatoren voor de wederopbouw van samenlevingen die rechtvaardigheid en veiligheid bieden aan iedereen. Ze bieden een kans om ‘normaal’ opnieuw te definiëren in plaats van terug te keren naar ‘business as usual’.
Het kiezen van een intersectionele feministische benadering van de crises van vandaag helpt ons de kans te grijpen om weer betere, sterkere, veerkrachtige en gelijkwaardige samenlevingen op te bouwen.
“COVID-19 heeft ons… een zeldzame kans geboden,” zegt Silliniu Lina Chang, voorzitter van de Samoa Victim Support Group, die heeft gepleit voor betere diensten voor slachtoffers van huiselijk geweld tijdens de pandemie. “Een tijd voor ons allemaal om te resetten. Buiten onze comfortzone te denken en verder te kijken naar de buur die in nood verkeert.”