Zesentwintig jaar geleden schreef George W. Hunt, S.J., toen hoofdredacteur van America, dat “O Holy Night” een van zijn favorieten onder de kerstliederen was, waaraan hij bescheiden toevoegde: “Ik heb het ontelbare keren in koor gezongen (de saaie tweede tenorpartij).”
Onze dierbare herinneringen aan “O Holy Night” zijn nauw verbonden met de bekende Engelse woorden, vertaald uit het oorspronkelijke Frans door de Unitarische predikant John Sullivan Dwight. Voormalig directeur van de school van de 19e-eeuwse Brook Farm commune in Massachusetts, was Dwight getuige van de bekering tot het katholicisme van een aantal van zijn medecommunieleden, waaronder Isaac Hecker – later een rooms-katholiek priester en stichter van de Paulist Fathers, de eerste religieuze gemeenschap van priesters die in Noord-Amerika werd opgericht.
“Het zou misschien goed zijn dit stuk, waarvan de populariteit ongezond wordt, weg te doen,” schreef een vroege criticus.
Of deze religieuze aura Dwight’s vertaling van 1855 heeft beïnvloed, is discutabel. Ongedocumenteerde legenden zijn hardnekkig rond “O Holy Night” blijven hangen, waaronder dat de loopgravengevechten tijdens de Frans-Pruisische Oorlog van 1870 (of anders de Eerste Wereldoorlog) tijdelijk werden gestaakt terwijl de Franse troepen op kerstavond het lied voor hun tegenstanders zongen.
Een beter gedocumenteerd, maar over het algemeen over het hoofd gezien, voorbeeld van de voedende kracht van “O Holy Night” werd gemeld in The Marine Corps Times in december 2004. In Fallujah, Irak, zong Rev. Ron Camarda, een katholieke priester en reserve-majoor bij de mariniers, “O Holy Night” aan het bed van een stervende Amerikaanse marinier, gewond geraakt tijdens een militaire missie.
Dwight’s genezende, vrome en inspirerende woorden vertellen ons, zoals Father Hunt weerspiegelde, over het licht dat de geboorte van Jezus brengt. In 1885 waren Dwight’s teksten zo geaccepteerd dat Hart Pease Danks, een koorleider en liedjesschrijver die vooral bekend is van de tranentrekkende ballade “Silver Threads Among the Gold”, er zijn eigen bewerking van maakte in een versie getiteld “O Night Divine.” In alle eerlijkheid, het resultaat kon geen verbetering worden genoemd.
De heilzame, vrome en inspirerende woorden van de hymne vertellen ons over het licht dat de geboorte van Jezus brengt.
De concurrerende bewerkingen van John Sullivan Dwight en Danks hadden echter de eigenschap eenzijdig opgewekt te zijn, in tegenstelling tot het oorspronkelijke Franse lied, “Minuit, Chrétiens” (“Middernacht, Christenen”), dat soms “Cantique de Noël” wordt genoemd.
“Minuit, Chrétiens” begon als een Frans gedicht van Placide Cappeau, een wijnhandelaar en linkse rakker uit Roquemaure, een klein stadje in het departement Gard in Zuid-Frankrijk. Opgeleid door jezuïeten aan het Collège Royal in Avignon, schreef Cappeau de complexe tekst in 1843 ter gelegenheid van de restauratie van glas-in-lood in de plaatselijke kerk in Roquemaure.
Zijn gedicht begint didactisch, alsof hij een menigte de les leest: “Middernacht, christenen, is het plechtige uur waarop de menselijke God naar ons afdaalde, om de erfzonde uit te wissen en de toorn van zijn Vader te staken.” Cappeau richt zich tot de “machtigen” van zijn tijd, “trots van grootsheid”, en beveelt hen zich te verootmoedigen voor God. Niets van dit discours is overgebleven in de doffe verzen van het “O Holy Night” dat we vandaag zingen.
Na de luisteraars te hebben bevolen te knielen, draagt “Minuit, Chrétiens” hen vervolgens op op te staan, op een manier die vergelijkbaar is met de latere linkse hymne “L’Internationale.”
Na de luisteraars te hebben bevolen te knielen, draagt “Minuit, Chrétiens” hen vervolgens op om op te staan, op een manier die lijkt op de latere linkse hymne “L’Internationale” (1871), die begint met: “Sta op, verdoemden der aarde.” Onderdrukte mensen oproepen om in opstand te komen is gebruikelijk in volksliederen, maar “L’Internationale”, geschreven door Eugène Pottier, kan gedeeltelijk een weerspiegeling zijn geweest van het gedicht van Placide Cappeau van een generatie eerder.
Adolphe Adam, een componist van wereldlijke opera’s, zette “Minuit, Chrétiens” op muziek in 1843 of 1847, volgens twee verschillende contemporaine verslagen. Maar veel elementen in “Minuit, Chrétiens” vielen niet in goede aarde bij de kerkelijke autoriteiten. Kort nadat het was geschreven brak in Frankrijk de revolutie van 1848 uit, en Adam maakte sommige waarnemers ongerust door “O Holy Night” een “religieuze Marseillaise” te noemen, verwijzend naar het lied dat in 1792 werd aangenomen als het Gallische volkslied.
Officiële publicaties over katholieke muziek begonnen zich zorgen te maken over de populariteit van “Minuit, Chrétiens” en noemden de tekstschrijver een socialistische dronkaard. Er deed ook een ongefundeerd gerucht de ronde dat Adolphe Adam Joods was, een leugen die tot op de dag van vandaag in sommige Engelstalige geschriften wordt herhaald. In 1930 schreef Vincent d’Indy, een bekende katholieke koningsgezinde componist, een tekst waarin hij Richard Wagner prees en “Joodse componisten”, die ten onrechte ook Adam’s naam op de lijst hadden staan, ervan beschuldigde alleen geïnteresseerd te zijn in financieel gewin.
Al in 1864 schreef de Revue de Musique Sacrée, een gerenommeerd tijdschrift over katholieke liturgische muziek:
Adolphe Adam’s is in vele kerken uitgevoerd tijdens nachtmissen….het zou misschien goed zijn dit stuk, waarvan de populariteit ongezond wordt, af te danken. Het wordt gezongen op straat, op sociale bijeenkomsten en in bars met live entertainment. Het wordt ontaard en gedegenereerd. Het beste zou zijn het zijn eigen weg te laten gaan, ver van de huizen van godsdienst, die het heel goed zonder kunnen.
Verder richtte de kritiek van de kerk op het lied zelf zich op de militante toon en de dubieuze theologie. Sommige priesters vroegen zich af waar de tekst “Et de son Père arrêter le courroux” (“om de toorn van zijn Vader te staken”) naar verwees. Beschreef “Minuit, Chrétiens” een wraakzuchtige godheid in oudtestamentische stijl in tegenstelling tot Jezus? Misschien vanwege deze controverses werd “Minuit, Chrétiens” zelden opgenomen in katholieke gezangboeken.
De Franse katholieke kritiek ging door na de Tweede Wereldoorlog, toen de liturgische componist en musicoloog Auguste Sérieyx koren en organisten veroordeelde die “onze kerken lieten weerklinken met zulke dwaze inspiraties” als “Minuit, Chrétiens”, en ook priesters veroordeelde die “ze tolereerden of aanmoedigden”.
De Franse katholieke kritiek ging door na de Tweede Wereldoorlog, toen een componist koren veroordeelde die “onze kerken doen weerklinken met zulke dwaze ingevingen”.
Le Dictionnaire du Foyer Catholique (gepubliceerd in Parijs in 1956) verklaarde dat het lied “uit vele bisdommen is verbannen vanwege het nadrukkelijke aspect van de teksten, evenzeer als van de muziek zelf, en het contrast dat zij vormen met de liturgie van de feestdagen, die zo lieflijk en groots is in haar eenvoud.”
Toch ondanks deze en andere bezwaren die de muziek van “Minuit, Chrétiens” als gemakkelijk en banaal bestempelden, bleef de internationale bekendheid ervan groeien.
De kerkelijke bezorgdheid over de populariteit en de inhoud van “Minuit, Chrétiens” werd gereproduceerd toen het in 1858 in Canada werd ingevoerd door Ernest Gagnon, een folklorist, componist en organist. Gagnon had het jaar daarvoor een middernachtmis bijgewoond in de kerk Saint-Roch in Parijs, waar een hoge stem “Minuit, Chrétiens” zong. Nadat Gagnon het lied in Canada populair had gemaakt, ontstond de traditie dat parochies als speciale eer een solist voor de middernachtmis van “Minuit, Chrétiens” zouden kiezen uit plaatselijke notabelen.
Het lied, oorspronkelijk geschreven door Adam om te worden uitgevoerd door een gepensioneerde provinciale sopraan die een van zijn minder succesvolle opera’s in Parijs in première had gebracht, zou ook in Canada voor het eerst worden uitgevoerd door een sopraanzangeres. Pas later werd het lied het domein van tenoren en baritons. Maar Adam, als componist van virtuoze opera’s, bevatte enkele blootgelegde hoge noten die zelfs professionele zangers uitdagen, laat staan goedbedoelende amateurs. Als gevolg daarvan wachtten de gemeenten in Canada gewoonlijk met spanning op de climaxfrasen van het lied om te zien of de noten scherp of plat zouden worden gezongen.
Er is geen teken dat Adolphe Adam verwachtte dat hij vooral herinnerd zou worden door “Minuit, Chrétiens,” naast het ballet “Giselle.” Zijn memoires uit 1857 maken er zelfs geen melding van. Toch blijft hij voor generaties van “O Holy Night” luisteraars op kerstavond en daarna, onuitwisbaar de componist van dat ene onsterfelijke en inspirerende lied.
Verder luisteren
Het originele lied, “Minuit, Chrétiens,” in het Frans:
- Uitgevoerd door Georges Thill
- Uitgevoerd door Raoul Jobin
“O Holy Night” in het Engels:
- Canterbury Cathedral Choir
- King’s College Choir
- Birgit Nilsson
- Celine Dion
In Zweedse vertaling:
- Jussi Björling
En een versie door New Orleans pianist James Booker.