Co się stało z zaginioną kolonią na Roanoke Island?

Rano 18 sierpnia 1590 roku, grupa marynarzy z dwóch angielskich statków prywatnych, Moonlight i Hopewell, zeskoczyła z piaszczystej plaży, aby wejść do otwartego lasu. Podążali za przewodnikiem starszego mężczyzny, który coraz bardziej rozpaczliwie krzyczał: „Eleanor! Ananias! Ktokolwiek! Czy ktoś tam jest?”. Żeglarze wylądowali na Wyspie Roanoke we współczesnej Karolinie Północnej, a ich przywódcą był John White, gubernator północnoamerykańskiego dominium królowej Elżbiety I, Wirginii.

White próbował odnaleźć swoją córkę Eleanor i jej męża Ananiasza Dare’a, a tak naprawdę każdego innego angielskiego osadnika na wyspie. Eleanor i Ananias, wraz ze swoją młodą wnuczką Virginią, byli członkami kolonii, którą pozostawił tam trzy lata wcześniej.

Posłuchaj: Misha Ewen zagłębia się w tajemnicze zniknięcie grupy angielskich osadników w Ameryce Północnej pod koniec XVI wieku, które zajęło czwarte miejsce w naszym plebiscycie History’s Greatest Mysteries

W 1587 roku White wrócił do Anglii, aby uzyskać od sir Waltera Ralegha bardzo potrzebne zapasy dla kolonistów, którzy zimowali na Roanoke. Jego podróż powrotna do Ameryki szybko napotkała na problemy. Podczas pierwszej próby jego statek został przechwycony przez francuskich piratów, a on sam został poważnie ranny w walce. Jego wysiłki zostały również udaremnione przez królewski rozkaz wstrzymania wszelkiej żeglugi z powodu zagrożenia ze strony Armady.

• Tudorowie w Ameryce: jak powstały kolonie Anglii w Nowym Świecie

Nowy Eden

Grupa cywilów White’a nie była pierwszą kolonią, którą Ralegh wysłał na wyspę Roanoke. Po tym, jak jego przyrodni brat Sir Humphrey Gilbert utonął podczas rejsu do Nowej Fundlandii, królowa Elżbieta przekazała Raleghowi prawa do kolonizacji Ameryki Północnej, choć jako nowa królewska faworytka na dworze, Elżbieta nie pozwoliła Raleghowi na samodzielne prowadzenie wypraw.

Ralegh zwrócił uwagę na wybrzeże Karoliny Północnej, które wychodzi na szlak Prądu Zatokowego, którym hiszpańskie galeony przywoziły złoto i srebro z Meksyku i Peru. W 1584 roku pojedynczy angielski statek dotarł do wybrzeży Karoliny i wkrótce został poprowadzony przez tubylców na wyspę Roanoke. Na podstawie krótkiej wizyty Roanoke opisano jako krainę pełną upraw, zwierzyny i gościnnych Indian – nowy Eden.

Ralegh natychmiast wysłał ekspedycję wojskową na roczne przedsięwzięcie kolonialne, badając nową prowincję, którą nazwał Wirginią na cześć królowej. Dowodzeni przez Ralpha Lane’a, kuzyna macochy Elżbiety, królowej Katarzyny Parr, żołnierze mieli określić jej potencjał dla dochodowych towarów i jako bazy do ataku na hiszpańską żeglugę.

• Zaginieni Tudorowie: czarni ludzie w XVI-wiecznej Anglii

Lane stwierdził, że ziemia ma pewne obietnice, ale nie jest to nowy Eden, a jej płytkie wody przybrzeżne nie nadają się dla okrętów wojennych. Ralegh zadbał o fachową relację z przedsięwzięcia, którą wykorzystał do przyciągnięcia inwestycji – i miejmy nadzieję królewskiego wsparcia – dla późniejszego osadnictwa. Wysłał Johna White’a, znanego na dworze artystę, by towarzyszył flocie, która dokonała wstępnej eksploracji. White wykonał dla niego akwarelowe rysunki flory, fauny i rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej, które pozostają naszymi najlepszymi obrazami z epoki eksploracji.

Ralegh wysłał również matematyka-naukowca Thomasa Harriota, aby spędził rok z Lane’em na Roanoke, sporządzając mapy nawigacyjne, ucząc się języka Algonquian od Manteo, szlachcica z przyjaznego nadmorskiego plemienia Croatoan, i zbierając próbki w celu zbadania ich wartości mineralnej i farmaceutycznej.

Druga kolonia

Taki więc był stan rzeczy zimą 1586-7 roku, gdy John White, artysta zatrudniony przez Ralegha, zaproponował poprowadzenie cywilnej ekspedycji kolonialnej do Wirginii. W 1585 r. White przebywał w Wirginii tylko przez pierwsze tygodnie, nie doświadczył więc niedostatku i niebezpieczeństw, z którymi później musieli się zmierzyć ludzie Lane’a. Wydaje się, że większość grupy, która z nim popłynęła, pochodziła z Londynu, ze środowisk rzemieślniczych i klasy średniej. Całe rodziny dołączały do drugiej kolonii, inni zaś płynęli oczekując, że ich rodziny podążą za nimi. Szansa ekonomiczna była prawdopodobnie głównym powodem ich emigracji, choć wolność religijna również mogła mieć znaczenie.

Statki drugiej kolonii przybyły na wybrzeże w pobliżu Roanoke latem 1587 roku. Tam doszło do sporu między kapitanem, który dowodził na morzu, a gubernatorem, który objął dowództwo na lądzie. White doniósł później, że Ralegh polecił mu zabrać osadników na północ, do głębokowodnej Zatoki Chesapeake, którą Lane uważał za lepszą bazę wypadową dla szeregowców i bliższą górskim źródłom miedzi, a być może także złota i srebra. Wydaje się jednak, że kapitan nie czuł się związany tymi rozkazami, ponieważ odmówił zabrania pasażerów dalej.

Kiedy grupa dotarła na miejsce, zastała osadę Roanoke pustą, fort w ruinach i wrogo nastawionych Indian z lądu. Na domiar złego, wypadek podczas lądowania doprowadził do zepsucia się większości zapasów żywności. Po podjęciu kroków mających na celu naprawę istniejących chat i budowę dodatkowych, przywódcy kolonii zdecydowali, że konieczna jest bezpośrednia apelacja do Ralegha i że tylko gubernator White może ją złożyć. Przed wyjazdem White był świadkiem dwóch ważnych wydarzeń: narodzin swojej wnuczki Virginii, pierwszego angielskiego dziecka urodzonego w Nowym Świecie, oraz chrztu i mianowania lordem Roanoke tubylczego wodza Manteo. Te dwa wydarzenia musiały być postrzegane przez White’a i wszystkich obecnych jako początek kolonialnej populacji i integracji Indian z elżbietańskimi strukturami religijnymi i politycznymi.

Wyjaśnienie tajemnicy

Co zatem stało się z Zaginioną Kolonią? Dlaczego zniknęła? Kiedy rozważa się przyczyny klęsk społecznych i demograficznych, tradycyjnie istnieją cztery ogólne możliwości: wojna, głód, zaraza i śmierć. Prawdopodobnie wszystkie cztery położyły kres elżbietańskiej Wirginii. Wiemy, że Hiszpanie nigdy nie odnaleźli kolonii, ale strach przed tym zagrożeniem mógł sprawić, że przeniosła się ona dalej na zachód. White uważał, że zamierzano przenieść się „50 mil dalej w górę rzeki Maine”. Również pobliscy Indianie kontynentalni byli wyraźnie wrogo nastawieni w 1587 r.

Wkrótce po przybyciu cywilów znaleziono ciało Anglika, który wybrał się na kraby, pełne strzał i okaleczone. To lokalne zagrożenie było kolejnym powodem do opuszczenia Roanoke.

Wiemy również, że żołnierze Lane’a w 1586 roku stanęli w obliczu poważnego niedoboru żywności i że White w 1587 roku wrócił do Anglii, ponieważ zapasy zostały zrujnowane. Cywilna kolonia nie miała realnych możliwości przekonania tubylczych plemion do podzielenia się swoimi zimowymi zapasami. Później głód spowodował „czas głodu” w Jamestown, kiedy tamtejsi Indianie odmówili sprzedaży żywności. W Karolinie Północnej brakowało jednej, silnej, tubylczej polityki, która mogłaby wesprzeć kolonię, więc prawdopodobnie rozpadła się ona na mniejsze grupy, które niezależnie od siebie chciały przetrwać. W Jamestown choroby – a nawet sama dżuma – raz po raz osłabiały siłę młodej kolonii. Choroby zakaźne mogły mieć podobny wpływ w Roanoke.

Wszystkie trzy przyczyny, jeśli nie były kontrolowane, prowadziły do czwartej – śmierci. Żeglarze White’a nie natrafili na żadne pochówki ani ludzkie szczątki podczas godzin spędzonych na Roanoke, więc całkiem możliwe, że koloniści ewakuowali się z wyspy zanim spotkał ich taki los. Wydaje się więc prawdopodobne, że ci, którzy przeżyli, podzielili się na dwie lub więcej grup. Jedna z nich czekała na statki z zaopatrzeniem wśród plemienia Croatoan na Outer Banks. Druga popłynęłaby 50 mil na zachód, do bezpieczniejszego i bardziej produktywnego regionu. Koloniści z Jamestown słyszeli opowieści z drugiej ręki o kilku ocalałych z Roanoke żyjących wśród plemion w tym interiorze, ale te historie nigdy nie zostały potwierdzone.

• Czytaj więcej o największych tajemnicach historii…

W 2012 roku First Colony Foundation (FCF), grupa historyków i archeologów badających amerykańskie kolonie Ralegha, poprosiła British Museum o zbadanie papierowych łat na rękopiśmiennej mapie La Virginea Pars, narysowanej przez Johna White’a dla Sir Waltera Ralegha. Pracownicy muzeum wkrótce odkryli pod jedną z łat symbol renesansowego fortu, a na powierzchni łaty zauważyli niewyraźny wizerunek ufortyfikowanego miasta, być może narysowany niewidzialnym atramentem. Łata znajdowała się na zachodnim krańcu Albemarle Sound, około 50 mil od Roanoke Island.

Zdalne wykrywanie i prace terenowe przeprowadzone przez FCF nie ujawniły żadnego takiego fortu na obszarze o szerokości pięciu mil, ale jej zespoły odkopały metalowe przedmioty i ceramikę domową z okresu Tudorów w jednym miejscu przylegającym do współczesnej wioski Algonquian. Ponieważ ceramika nie zostałaby przeniesiona przez żołnierzy Lane’a w latach 1585-6, badacze FCF ogłosili w 2015 roku, że Stanowisko X (dla nieznanych) było prawdopodobnym miejscem przebywania kilku członków Zaginionej Kolonii przez ograniczony okres czasu. Wykopaliska zostaną wznowione pod koniec 2016 roku w celu pełniejszego określenia charakteru Site X i znalezienia kolejnych wskazówek do liczącej cztery wieki tajemnicy Zaginionej Kolonii.

Dr Eric Klingelhofer jest emerytowanym profesorem historii i pracownikiem naukowym na Mercer University, Georgia, oraz wiceprezesem ds. badań w First Colony Foundation.

Ten artykuł został po raz pierwszy opublikowany przez History Extra w sierpniu 2016 r.

.