Onze videotentoonstelling, Witch Trials in Early Modern Europe and New England werd bewerkt uit materiaal van onze tentoonstelling Famous Trials and their Legacy, gehouden van 14 augustus tot 20 september 2008. De video is beschikbaar onderaan de pagina, onder de tekst en afbeeldingen van de oorspronkelijke tentoonstelling.
Rechtsgrondslag voor heksenprocessen
Historici hebben een aantal cruciale juridische ontwikkelingen geïdentificeerd die leidden tot de paniek rond – en de daaropvolgende heksenprocessen in vroegmodern Europa. Een daarvan was het idee van de “ketterfeit” van paus Johannes XXII (1316-1334), waardoor ketterij kon worden beschouwd als een daad en niet alleen als een intellectuele misdaad. Een andere stap was het leggen van een verband tussen hekserij en ketterij, een verband dat vóór het einde van de 15e eeuw niet had bestaan, en dat ontstond dankzij een nieuwe theorie van “duivelse hekserij”, die stelde dat de praktijk van het kwaad (zoals het gebruik van religieuze voorwerpen om de naaste te vervloeken) in feite een actief pact met de duivel inhield en daarom een ketterse daad was en niet slechts een ritueel dat werd uitgevoerd door misleide plattelandsbewoners. Deze visie op hekserij werd in heel Europa verspreid door handboeken als de Malleus Maleficarum.
Ugolini, Zanchino. Tractatus nouus aureus et solemnis de haereticis…Venetijs: Ad Candentis Salamandrae Insigne, 1571.
Malleus Maleficarum
Het hoogtepunt van de Duitse heksenwaanzin werd gemarkeerd door de publicatie van de Malleus Maleficarum (“Heksenhamer”), een boek dat het handboek werd voor heksenjagers en inquisiteurs. Geschreven in 1486 door de Dominicanen Heinricus Institoris en Jacobus Sprenge, en voor het eerst gepubliceerd in Duitsland in 1487, was het hoofddoel van de Malleus het systematisch weerleggen van argumenten die beweerden dat hekserij niet bestond, het weerleggen van diegenen die scepticisme uitten over de realiteit ervan, het bewijzen dat heksen vaker vrouwen dan mannen waren, en het opleiden van magistraten over de procedures die hen konden opsporen en veroordelen. Het hoofddeel van de tekst van de Malleus bestaat uit drie delen; deel één toont de theoretische realiteit van hekserij aan; deel twee is verdeeld in twee afzonderlijke delen, of “vragen”, waarin de praktijk van hekserij en de geneeswijzen ervan worden beschreven; deel drie beschrijft de juridische procedure die moet worden gebruikt bij de vervolging van heksen. De Malleus werd 26 keer heruitgegeven in de vroegmoderne periode en bleef eeuwenlang een standaardtekst over hekserij.
Malleus maleficarum. Francofurti: Sumptibus Nicolai Bassaei, 1588
Legal and Geographical Discrepancies in European Witch Trials
Differences in the development of legal systems in Early Modern Europe had a profound influence on the course the witch trials took in different countries. Het relatief geringe aantal heksenvervolgingen in Spanje, Italië en Frankrijk bijvoorbeeld, kan worden toegeschreven aan het feit dat noch de Spaanse noch de Romeinse inquisitie geloofden dat hekserij bewezen kon worden. Ook in Engeland werden betrekkelijk weinig heksen vervolgd als gevolg van de controlemechanismen die inherent zijn aan het jurysysteem. Alleen in plaatsen als Schotland, de Alpenlanden en in Zuid-Duitse kerkelijke vorstendommen kwamen heksenpaniek en daadwerkelijke vervolgingen veelvuldig voor. In deze regio’s, die bestonden uit kleine, zwakke staten, vervolgden wereldlijke rechtbanken actief en met succes ketterijzaken. Een andere belangrijke reden voor de actieve veroordeling van heksen in de Duitse staten was de goedkeuring door het Heilige Roomse Rijk van de Constitutio Criminalis Carolina in 1530, die niet alleen vervolging op initiatief van de rechter instelde, waardoor de beschuldigde heksen werden overgeleverd aan de genade van een magistraat die tegelijk rechter, onderzoeker, aanklager en verdediger was, maar ook voorzag in de geheime ondervraging van de beschuldigde, hem of haar een raadsman ontzegde, foltering voorschreef om een bekentenis af te dwingen, en bepaalde dat heksen moesten worden gestraft met de dood door verbranding.
Cotta, John, 1575(?)-1650(?). The triall of witch-craft…Londen: Gedrukt door George Purslowe voor Samuel Rand, and are to be solde at his shop neere Holburne-Birdge, 1616
Hutchinson, Francis, 1660-1739. Een historisch essay over hekserij…Londen: Gedrukt voor R. Knaplock…en D. Midwinter…1718
Heksenjachten in Vroegmodern Europa
Het hoogtepunt van de heksenjachtwaanzin in Vroegmodern Europa kwam in twee golven: De eerste golf vond plaats in de 15e en het begin van de 16e eeuw, de tweede golf in de 17e eeuw. Heksenjachten kwamen voor in heel Vroegmodern Europa, maar het belangrijkste gebied van de heksenjacht wordt beschouwd als het zuidwesten van Duitsland, waar de hoogste concentratie heksenprocessen plaatsvond in de jaren 1561 tot 1670.
Molitor, Ulrich. Hexen Meysterey…Straatsburg(?): J. Cammerlander(?), 1545
Salem Witch Trials: Begin
De heksenprocessen van Salem in 1692-1693 waren een korte uitbarsting van heksenhysterie in de Nieuwe Wereld op een moment dat deze praktijk in Europa al aan het afnemen was. In februari 1692 werd een meisje ziek, en op hetzelfde moment vertoonden haar speelkameraadjes ook ongewoon gedrag. Toen een plaatselijke dokter er niet in slaagde de meisjes te genezen, werd een bovennatuurlijke oorzaak gesuggereerd en rezen er vermoedens van hekserij. Al snel werden drie dorpsvrouwen beschuldigd van hekserij: Tituba, een slavin, Sarah Good, een arme bedelares en sociaal buitenbeentje, en Sarah Osborne, een twistzieke vrouw die zelden naar de kerk ging. Hoewel de zaak daar had kunnen eindigen met de drie impopulaire vrouwen als zondebok, verklaarde Tituba tijdens het proces – mogelijk om te voorkomen dat zij ten onrechte zou worden vervolgd – dat zij een heks was en dat zij en de andere beschuldigde vrouwen op stokken door de lucht vlogen. Nu de sceptici het zwijgen was opgelegd, begon de heksenjacht in alle hevigheid.
Hof van Oyer en Terminer
Nog niet lang daarna was er een overvloed aan beschuldigingen van hekserij en de gevangenissen vulden zich met verdachten die hekserij bekenden, omdat ze het zagen als een middel om ophanging te voorkomen. De provinciale gouverneur creëerde een rechtbank van “oyer en terminer” die rechters toestond om “spectrale bewijzen” te horen (getuigenissen van slachtoffers dat het spook van de beschuldigde heks hen had bezocht) en die ministers zonder juridische opleiding de bevoegdheid gaf om rechters te leiden. Bewijsmateriaal dat tegenwoordig verboden zou zijn – van horen zeggen, roddels, ongefundeerde beweringen – werd routinematig toegelaten, terwijl beklaagden geen recht hadden op een raadsman of op beroep. Gedurende de rest van 1692, in een klimaat van angst, vlogen de beschuldigingen over en weer, velen werden veroordeeld en een aantal ter dood gebracht.
Daling en sluiting van de heksenprocessen in Salem
Tegen de herfst van 1692 begon de heksenjachthysterie af te nemen naarmate meer en meer mensen eraan begonnen te twijfelen dat zoveel mensen schuldig konden zijn aan hekserij. Men drong er bij de rechtbanken op aan om geen spectraal bewijs toe te laten en in plaats daarvan te vertrouwen op duidelijke en overtuigende getuigenissen. Toen het bewijs van het spookbeeld niet langer toelaatbaar was, volgde vrijspraak in overvloed, en de drie oorspronkelijk veroordeelde vrouwen kregen gratie. In mei 1693 werden de overige beschuldigde en veroordeelde heksen vrijgelaten. In de loop van de heksenhysterie van Salem werden van de 150 gearresteerden en 26 veroordeelden 14 vrouwen en 5 mannen terechtgesteld. De heksenprocessen van Salem duurden slechts iets langer dan een jaar en hadden weinig praktische gevolgen voor de koloniën in het algemeen. De processen en de terechtstellingen hebben echter een levendig vervolg gekregen in het Amerikaanse bewustzijn en hebben geleid tot een schat aan wetenschappelijke studies en een overvloed aan culturele artefacten, waaronder schilderijen, romans, toneelstukken en films.