Factsheet: Tijgerhaaien

Door Dr. Erich K. Ritter

De tijgerhaai (Galeocerdo cuvier). De naam is afgeleid van de typische strepen op de rug van jonge dieren, die waarschijnlijk dienen als camouflage.

Tijgerhaaien (Galeocerdo cuvier) behoren tot de grote haaiensoorten. Hun omvang is vergelijkbaar met die van de witte haaien (Carcharodon carcharias), maar ze zien er iets minder massaal uit. Hoewel bewezen is dat zij betrokken zijn bij enkele ongevallen waarbij mensen betrokken zijn, zijn zij toch minder bekend bij de doorsneebevolking. Dit is gedeeltelijk te wijten aan het feit dat de wetenschap zich niet zoveel met deze soort heeft beziggehouden. Buiten Hawaï zijn er weinig projecten die specifiek betrekking hebben op tijgerhaaien. Dit is enigszins verrassend aangezien de tijgerhaai een van de grootste en wellicht meest voorkomende roofdieren is op de Bahama’s, en de tweede meest gevangen haaiensoort in het westelijk deel van de Atlantische Oceaan, de Golf van Mexico en Cuba (zie het speciale verslag “U.S. Government Shark Research Project” in deze editie). Er bestaan dus heel wat mythologieën over tijgerhaaien, vooral bij leden van de plaatselijke eilandpopulaties. Zij zijn een van de weinige haaiensoorten die niet alleen hun lichaamsvormen, maar ook hun huidpatroon veranderen tijdens de groei. Een ander uniek kenmerk van tijgerhaaien zijn hun verbluffend gevormde tanden, waarmee ze vrijwel elke prooi kunnen verscheuren.

Biologie van de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier)
Uiterlijk
Grootte en leeftijd
Voedsel
Het kauwmechanisme
Vervruchtbaarheid
Distributie
Gedrag
Ontmoetingen met mensen
Mythologie

Biologie van de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier)

Uiterlijk

Het uiterlijk van een tijgerhaai is betrekkelijk atypisch voor de familie van grijze haaien (Carcharhinidae), want zijn lichaam is langer en de snuit is niet puntig, maar opvallend plat en hoekig. Tijgerhaaien zijn de enige grijze haaiensoorten met zuiggaten (Spiraculi). Zij hebben deze naam gekregen vanwege het tijgerachtige patroon op hun lichaam tijdens hun jeugd, een patroon dat langzaam verdwijnt naarmate ze ouder worden en uiteindelijk alleen nog maar vaag of niet meer zichtbaar is. Deze kleuring dient waarschijnlijk als camouflage omdat de jongen meestal dicht bij de kust blijven, direct onder het wateroppervlak, en met hun strepen lijken ze sterk op de schaduwen van golven in het water.

Grootte en leeftijd

Tijgerhaaien worden meestal 5,5 meter lang, maar vermoedelijk kunnen ze soms zelfs meer dan 7 meter groot worden (Fourmanoir 1961). Hun maximumleeftijd kan slechts worden geschat, maar ze kunnen zeker een minimumleeftijd van 12 jaar bereiken. Volwassen tijgerhaaien hebben eigenlijk geen vijanden meer, want door hun grootte worden ze niet door andere haaiensoorten opgejaagd. Alleen de jongen staan aan dit soort druk bloot.

Voedsel

Tijgerhaaien staan erom bekend dat ze het breedste voedselspectrum van alle haaien hebben. Ze kunnen bijna alles eten, van schildpadden tot vogels, maar ook andere haaien en vissen. Naast gewone prooien eten ze zelfs afval zoals autobanden, spijkers of nummerplaten, zoals soms blijkt uit onderzoek van hun maaginhoud. Daarom kregen zij de reputatie “vuilniseters” te zijn en werden zij als primitief beschouwd. In werkelijkheid zijn het juist hun gevarieerde voedselpalet en hun unieke kauwmechanisme die hen vandaag in een ander daglicht stellen, want hun ogenschijnlijke gebrek aan specialisatie wijst op een veel hogere ontwikkeling. Tijgerhaaien zijn bijzonder omdat zij zich voeden met een breed spectrum van prooidieren in plaats van gespecialiseerd te zijn in specifieke prooidieren. Een haaiensoort die tot 5 meter lang kan worden, heeft dus een selectief voordeel wanneer zijn prooi niet beperkt is (in de zin van hun evolutie). Haaien van deze omvang hebben veel energie nodig en elke afname van de aantallen van één prooi zou wel eens een bedreiging kunnen vormen voor dergelijke zeer gespecialiseerde levensvormen.

Het kauwmechanisme

Typische tanden van de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier). Het tandgebied dat de zaag beschermt tegen de enorme bijtdruk is met een pijl aangegeven.

Het gebit en de kaken van de tijgerhaai is wat deze soort onderscheidt van andere grijze haaien en in het algemeen van de meeste andere haaiensoorten. Terwijl de tanden van andere haaien die op een zwemmende prooi jagen, in de regel ontworpen zijn om in de bovenkaak te snijden en in de onderkaak om een eventuele prooi vast te grijpen en vast te houden, hebben tijgerhaaien rijen van bijna 24 identieke tanden zowel in de boven- als in de onderkaak. Deze tanden hebben zowel een snijdend als een zagend gedeelte. Het vlakkere, achterste tandgedeelte beschermt de grote zaag tegen de tanddruk die drie ton per vierkante centimeter bedraagt (zie foto).

Ook in tegenstelling tot andere haaien hebben hun kaken een vierkante in plaats van een ronde vorm. Het kaakkraakbeen komt in het midden van de snuit bijna in een rechte hoek samen, wat deze haai zijn typische uiterlijk geeft.

Vervruchtbaarheid

De zwangerschap bij tijgerhaaien duurt tussen de 15 en 16 maanden. Normaal worden de jongen geboren met een lengte van 50 tot 70 centimeter, maar afhankelijk van waar ze geboren worden, kunnen de jongen ook veel groter zijn. In de streek rond Hawaï bijvoorbeeld bereiken ze bij de geboorte een lengte van 80 tot 90 centimeter. Het gemiddeld aantal jongen per worp is 41 (Crow, 1995), waarbij het spectrum schommelt tussen 10 tot 80 (Compagno, 1984). Vrouwtjes blijken slechts om de drie jaar jongen te baren. Het is niet bekend of de mannetjes een soortgelijke cyclus hebben, maar over het algemeen wordt aangenomen dat zij meer een jaarlijkse cyclus hebben. Tijgerhaaien zijn de enige grijze haaiensoort die hun jongen niet levend met een placenta baren (placentaal levendbarend), maar zich aplencentaal levendbarend voortplanten. Het is onduidelijk of dit als een primitievere voortplantingsmethode moet worden beschouwd.

Distributie

Tijgerhaaien komen vrijwel wereldwijd voor in tropische en gematigde kustgebieden, met een voorkeur voor troebele wateren en estuaria. Naast deze gebieden worden ze aangetroffen in de buurt van eilandengroepen zoals de Marshalleilanden, Hawaï, Tahiti of de Galapagos.

Gedrag

Er is vrij weinig bekend over het gedrag van tijgerhaaien. Ze zijn meestal actief in de schemering of ’s nachts, en vertonen verschillende gedragspatronen in verschillende regio’s, afhankelijk van het tijdstip van de dag. Gewoonlijk blijven ze ’s avonds en ’s nachts in zeer vlakke gebieden en geven ze er de voorkeur aan zich overdag terug te trekken naar lagere diepten. De jongen lijken overdag actiever te zijn dan ’s avonds en aarzelen minder om direct onder het wateroppervlak te verschijnen. Hoewel verschillende dieren tegelijk op de plaats van het voedsel kunnen verschijnen, hebben de meeste grotere dieren de neiging hun eigen weg te gaan.

Ontmoetingen met mensen

Mensen die niet aan deze dieren gewend zijn, moeten ze zoveel mogelijk vermijden. Ze zijn erg nieuwsgierig en kunnen nogal hardnekkig zijn wanneer ze huidduikers tegenkomen die vissen opjagen en harpoeneren. Hoewel het ongevallenpercentage niet moet worden overschat, kan niet worden ontkend dat de meeste ongevallen in de tropen worden toegeschreven aan tijgerhaaien. Toch is het gevaar om door een tijgerhaai gebeten te worden nog steeds betrekkelijk klein – zoals dat voor alle andere haaiensoorten het geval is. In de Hawaïaanse wateren, een gebied dat door talrijke tijgerhaaien wordt bezocht, bedraagt het aantal ongevallen niet meer dan één per jaar.

Mythologie

Het is enigszins verbazingwekkend dat de oude Hawaïanen zowel de tijgerhaai als de witte haai dezelfde naam hebben gegeven: “Niuhi”. Veel haaiensoorten die in de Hawaiiaanse wateren werden aangetroffen, werden als heilig beschouwd en werden zelfs beschouwd als reïncarnaties van dode familieleden. De “Niuhi” werden echter meer gevreesd dan aanbeden. Toch speelden beide soorten een rol in de plaatselijke mythologie. Volgens legenden zouden vele koningen die in de historische omgeving van Hawaii leefden, hun voorgevoel van toekomstige gebeurtenissen hebben verkregen door de ogen van de “Niuhi” te verorberen. Er wordt gezegd dat zelfs de moeder van de beroemdste koning van Hawaï, koning Kamehameha (geboren rond 1753 en gestorven op 8 mei 1819), tijdens haar zwangerschap om “Niuhi”-ogen vroeg omdat deze de leiderschapskwaliteiten van de toekomstige koning die zij zou dragen, zouden versterken. Tijgerhaaien werden altijd als een zeer bijzondere haaiensoort beschouwd, niet alleen in de Stille Oceaan maar ook op de Malediven, waar ze “Femunu” werden genoemd.

Verdere literatuur