Overzicht
De door de Maya’s achtergelaten bouwwerken inspireren toeschouwers met een gevoel van ontzag en bewondering. Deze gebouwen bevatten de geheimen van de Maya religie, identiteit en geschiedenis. De architectuur van de Maya’s, die bekend staat om haar krachtige kenmerken, is niet alleen esthetisch aantrekkelijk, maar ook technisch accuraat. Hoewel het dichte oerwoud van Centraal-Amerika deze gebouwen aantast, staan zij er na duizenden jaren nog steeds. De ruïnes zelf zijn bewaard gebleven door het uitgestrekte en vijandige junglelandschap, wat archeologen en wetenschappers de kans heeft gegeven om de Maya-cultuur, politieke systemen en sociale en economische activiteiten te begrijpen.
Achtergrond
Ondanks grondige studie door geleerden is veel van de Maya-beschaving tot op de dag van vandaag onbekend omdat veel van de geschriften en teksten van de beschaving werden vernietigd. De vrijwel volledige verdwijning van het Maya-schrift dwingt deskundigen zich te wenden tot bouwwerken in de hoop vele verdwenen aspecten van de Mayacultuur te kunnen begrijpen. Hoewel deze grote ruïnes omgeven zijn door vele mysteries, lijdt het geen twijfel dat de architectuur van de Maya’s een kunst van originele expressie is en ongeëvenaard blijft in de geschiedenis.
Tegen 1000 v. Chr. begonnen de Maya’s dorpen te bouwen in de bergachtige streken van Meso-Amerika. Hun eerste werk vormde in wezen de sjablonen voor alle latere samenlevingen in de regio. Toekomstige generaties keken naar hen om hun eigen politieke en culturele opvattingen te ontwikkelen. De Maya’s gebruikten architectuur als hun uitgangspunt om hun overtuigingen tot uitdrukking te brengen en hun beschaving te scheppen.
Door middel van architectuur creëerden de Maya’s ingewikkelde sociale instellingen. Het belangrijkste middelpunt van elke stad werden grote piramide-achtige bouwwerken. De mensen beschouwden deze gebouwen als bergen die uit de moerassen en bossen oprijzen. De Maya’s gaven deze gebouwen betekenis door met pleisterwerk gebeurtenissen in beeld te brengen en zo een picturale geschiedenis te creëren. De vroege Maya-beschaving legde de basis voor de meeste grote architectonische prestaties die later zouden plaatsvinden.
De grotere metselwerkstructuren zijn de meest gememoreerde en onderzochte voorbeelden van de Maya-architectuur, waaronder openbare gebouwen, paleizen, tempels en balspeelplaatsen. Het is onwaarschijnlijk dat de Maya’s “professionele” architecten hadden, eerder een groep meester-bouwers die taken verdeelden op basis van vaardigheid. Omdat zij bijvoorbeeld de bouworiëntatie baseerden op heilige overtuigingen, werden religieuze specialisten betrokken bij het ontwerp en de latere inwijding van het gebouw. Gewone mensen leverden de arbeid om hun plicht tegenover de koning of het staatshoofd te vervullen.
De Maya’s beschouwden huizen en tempels als het centrum van de wereld, het ene voor de familie en het andere voor de goden. Pleinen en binnenplaatsen omringden de openbare voorzieningen, die de operationele ruimten van de steden vormden. De binnenruimten waren donker en klein, vooral in de tempels, omdat deze plaatsen onderdak boden aan goden en hun voorouders. De toegang van het publiek tot deze paleizen was verboden, maar het was wel toegestaan om op de binnenplaatsen te staan waar veel Maya-rituelen en -feesten werden gehouden. De architectuur van de Maya’s vormt de kern van veel van deze ceremonies. De gebouwen fungeren als toneel en vormen het decor voor het drama dat zich ontvouwt. Binnenplaatsen legden in feite ook beperkingen op aan waar mensen zich konden begeven. De Maya’s controleerden de beweging door gebruik te maken van verschillende architectonische ontwerpen, zoals ingesnoerde ingangen, doorgangen, trappen en andere middelen die werden gebruikt om de beweging te kanaliseren.
De Maya’s leefden in en rond hun steden en dorpen in dichte en permanente nederzettingen. Net als in moderne Mayagemeenschappen stonden de huizen in clusters van twee tot zes eenheden rond een patio. Xanil nah, of “rieten huis,” vertegenwoordigt het oudst bekende voorbeeld van Maya-architectuur. Deze structuren werden gebouwd op licht verhoogde platforms. Zij pasten de bouw van huizen aan aan de tropische omgeving en verzamelden materialen uit de nabijgelegen bossen. De Maya’s van vandaag bouwen hun huizen nog steeds op soortgelijke wijze. In vroegere tijden gebruikten zij termietenbestendig hout voor het geraamte en het dak, palmbladeren voor het riet en stroken schors om alles aan elkaar te binden. Elk huis is vergelijkbaar in het feit dat het in één enkele kamer is ingedeeld. Een haard met drie stenen diende als centrum van activiteit. Koninklijke huizen waren vergelijkbaar in ontwerp, maar gebruikten steen en een veel grotere schaal, en werden ook ondersteund op hogere platforms.
De indeling van de stad was gebaseerd op hun kijk op de wereld. Posities van gebouwen waren perfect uitgelijnd met symbolische betekenis. Het centrum van de stad, of het centrum van hun wereld, werd vertegenwoordigd door de paleizen van de levende heerser. In het noorden waren graven en heiligdommen van hun koninklijke voorouders, en het balspeelveld was perfect gepositioneerd, aangezien dit rituele spel vroegere en huidige mythen en legenden combineerde. De heilige centra bevatten piramide-achtige structuren met tempels op de top en gebeeldhouwde monumenten om de geschiedenis van de heersende koning en voorouders te documenteren. Het heilige gebied herbergde ook administratieve, religieuze en wooncomplexen voor de koninklijke familie. In de omgeving van dit gebied stonden kleinschaliger gebouwen die onderdak boden aan niet-koninklijke, maar welgestelde geslachten. De steden en dorpen hadden soms een weg of sak beh die van de buitenliggende zones naar het centrum leidde. Deze wegenstelsels zijn het bewijs van de mate van politiek gezag in elke stad. Het meest uitgebreide wegenstelsel is dat van Coba, waar een groot aantal verbindingswegen zich over een afstand van 96,5 km van het centrum uitstrekt, waaruit blijkt hoe machtig de stad in haar hoogtijdagen moet zijn geweest.
Gelijk aan de Egyptenaren gebruikten de Maya’s de piramidevorm, maar dan afgeknot, om hun grote tempels te bouwen. Meestal dienden deze gebouwen alleen voor de show en vertegenwoordigden zij heilige overtuigingen over de wereld beneden en de goden boven. Archeologen hebben echter gevallen ontdekt waarin deze monumentale piramiden dienst deden als graftombes voor grote leiders. Het lijkt erop dat sommige van de hoogste en meest grandioze tempels zijn gevonden in ruïnes die eerdere Mayabeschavingen markeerden. Latere perioden in de geschiedenis van de Maya’s hebben nooit de gigantische schaal bereikt die hun voorouders ooit hadden bereikt.
Impact
Terwijl de Mayasteden in bevolking toenamen, mede door hun superieure vaardigheden in de landbouw, voegden zij zelden extra gebouwen toe. In plaats daarvan gebruikten de Maya’s de techniek van het op elkaar plaatsen, waarbij een nieuw gebouw bovenop een ouder gebouw wordt gebouwd. In de meeste gevallen werd een gebouw, nadat het zijn nut had verloren, geheel of gedeeltelijk ingepakt in een groter en hoger bouwwerk. Een onbedoeld gevolg van deze architectonische strategie is dat hedendaagse archeologen de site kunnen bestuderen en ongelooflijk waardevolle informatie kunnen vinden. Meestal is het gebouw dat door het buitenste gebouw wordt verborgen, goed bewaard gebleven. Opgravingen in deze boven elkaar geplaatste bouwwerken hebben wetenschappers in staat gesteld de vroegste data van bewoning door de Maya’s aan het licht te brengen. Andere ontdekkingen zijn dankzij deze techniek gedaan, waaronder de mogelijkheid voor deskundigen om de afstamming van leiders te volgen op basis van mozaïeken en plaquettes en stijlen die anders zouden zijn geërodeerd.
De architectuur van de Maya’s heeft een diepgaande invloed gehad op de regio. Veel kenmerken van de Maya architectuur verschijnen in heel Midden-Amerika vandaag. Het gebruik van kleur, open ruimte en textuur leveren ideeën en richtlijnen op die in de hedendaagse architectuur terug te vinden zijn. Om open ruimten in gebouwen te creëren, maakten de Maya’s bijvoorbeeld gebruik van binnenplaatsen, vierkante gebouwen en vierhoeken. Tot deze open ruimten behoorde ook het gebruik van platforms, waardoor een verscheidenheid aan vormen, afmetingen en niveaus ontstond. Respect voor het Mexicaanse landschap is altijd een constante geweest. Kleur en textuur van gebouwen zien er natuurlijk uit om ze te complimenteren en te laten opgaan in de omgeving. Deze stijlen zijn vandaag de dag nog duidelijk zichtbaar in Midden-Amerika.
Dankzij archeologen wordt de erfenis van de Maya’s onthuld door middel van hun architectonische ideeën die hedendaagse architecten een lesje geven over het gebruik van de omgeving als een vriendelijk hulpmiddel om een gebouw te verfraaien, niet om het te hinderen. De Maya’s maakten gebruik van de tropische wouden die hen omringden om hun leven te verbeteren. Door de aanleg van kanalen, stuwmeren en akkers produceerden de Maya’s een overvloedige hoeveelheid voedsel. Zelfs vandaag nog leren moderne boeren in afgelegen streken van Midden-Amerika de landbouwmethoden van de Maya’s voor hun eigen oogst. De Maya’s waren zelfs zo succesvol in het produceren van voedsel dat zij al snel overbevolkte steden creëerden, die op hun beurt een grotere omzet van voedselproductie eisten. Soms kon het milieu de vraag naar oogsten niet langer bijhouden en dit veroorzaakte perioden van ernstige ondervoeding. De Maya’s verbeterden echter de domesticatie van maïs en ontwikkelden ook een uitgebreide lijst van bonen, pompoenen, vanille, maniok, chilipepers, en, het belangrijkste, de creatie van chocolade.
De afstammelingen van de Maya’s reageren op hun klimaat en landschap op dezelfde manier als hun voorouders deden. De omgeving is voor hen niet veranderd en het land levert dezelfde bouwmaterialen als in het verleden. Maya-kunstenaars en -architecten gaan prat op een hoog niveau van vakmanschap en blijven veel van hun gewoonten en tradities in ere houden, ook al worden zij omringd door moderne gebouwen. Deze trots verbindt de Maya’s van vandaag met hun voorouders en houdt hen in direct contact met een oude wereld die ooit diende als een van de grootste beschavingen van de mensheid.
KATHERINE BATCHELOR
Volgende lectuur
Andrews, G. F. Maya Cities: Placemaking and Urbanization. Norman: University of Oklahoma Press, 1975.
Hammond, Norman. Ancient Maya Civilization. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 1988.
Sabloff, J. A. The New Archaeology and the Ancient Maya. New York: W.H. Freeman, 1994.
Sharer, Robert J. Daily Life in Maya Civilization. Westport, CT: Greenwood Press, 1996.