Alternatieve rock

Alternatieve rock (ook alternatieve muziek of gewoon alternatief genoemd) is een tak van het rockmuziekgenre die in de jaren negentig op grote schaal populair werd. Het was een term die vrijelijk werd gebruikt om de bands te beschrijven die betrokken waren bij het begin van de jaren 1990 fenomeen van onafhankelijk opgenomen muziek die een groot commercieel succes behaalde. Als een specifiek muziekgenre verwijst alternatieve rock niet naar één specifieke muziekstijl, en talrijke, diverse subgenres vallen onder de paraplu van de titel “alternatief”. Vanuit verschillende plaatsen in de muziekscene, gezamenlijk bekend als de alternatieve muziekscene, hebben zich genres ontwikkeld als grunge, indierock, Britpop, gothic rock, indiepop, en vele andere. Deze genres worden verenigd door hun collectieve schuld aan punk; in de jaren 1970 legde de stijl en/of het ethos van punk de basis voor alternatieve muziek. Onafhankelijke platenlabels werden opgericht tijdens het punktijdperk, waardoor een alternatieve uitlaatklep ontstond voor muzikanten die niet samenvielen met de agenda’s van de grote platenlabels.

De naam “alternatief” werd in de jaren tachtig bedacht om op punkrock geïnspireerde bands op onafhankelijke platenlabels te beschrijven die niet pasten in de mainstream genres van die tijd. Alternatieve rock is soms gebruikt als een containerbegrip voor rockmuziek van underground artiesten in de jaren 80 en alle muziek die afstamt van punk rock (inclusief punk zelf, New Wave, en post-punk). Ironisch genoeg werd alternatief de algemene term voor bijna alle rockmuziek in de jaren 1990 en 2000, en kreeg het een connotatie die drastisch verschilde van wat het oorspronkelijk betekende. Dus, bij het verwijzen naar alternatief, verandert de connotatie met betrekking tot de tijdsperiode.

De term “Alternative Rock”

“Alternative rock” is in wezen een overkoepelende term voor underground muziek die is ontstaan in het kielzog van de punk rock beweging sinds het midden van de jaren 1980. “Alternative” als een definiërende muzikale term was ontstaan ergens rond het midden van de jaren 1980 en was een uitbreiding van de zinnen “nieuwe muziek” en “post modern.” Het verwijst niet naar een bepaalde muziekstijl, maar connoteert een ondergrondse status op een onafhankelijk platenlabel en niet in de mainstream.

De betekenis van het woord veranderde door één kritisch keerpunt: de doorbraak van Nirvana naar de mainstream, commerciële markt. De muziek die bekend staat als alternatieve rock, stond vóór de commerciële doorbraak van Nirvana bekend onder een verscheidenheid van termen voordat “alternatief” in algemeen gebruik kwam. “College rock” werd in de jaren tachtig in de Verenigde Staten gebruikt om de muziek te beschrijven vanwege de banden met het radiocircuit van hogescholen en de aantrekkingskracht op de smaak van hogeschoolstudenten. In het Verenigd Koninkrijk werd de voorkeur gegeven aan de term “indie”. Na de verwatering van de oorspronkelijke betekenis van alternatieve rock in het begin van de jaren 1990, zou “indie” verwijzen naar het genre dat de onafhankelijke, ondergrondse ideologieën zou behouden die niet langer werden toegeschreven aan alternatief. “Indie rock” wordt nog steeds soms gebruikt om de alternatieve rock van de jaren 1980 te beschrijven, maar als genre term, verwijst indie over het algemeen naar alternatieve muziek die ondergronds bleef na de mainstream doorbraak van alternative.

Geschiedenis

Het begin

Wanneer we verwijzen naar alternatieve rock als een alternatieve muzikale vorm, zouden de wortels ervan kunnen worden herleid tot de late jaren 1960. Bands als de Velvet Underground, Iggy and the Stooges, MC5, en de Silver Apples zorgden voor een alternatieve muzieksoort die verschilde van de meerderheid van de muzikale acts van hun tijd, zowel in geluid als inhoud. De term alternatief was nog niet bedacht om dit contrasterende type muziek te definiëren, maar deze bands waren de voorlopers van het alternatieve geluid. Deze trend van alternatieve muziek werd in de jaren 1970 verder uitgediept door artiesten als David Bowie, T-Rex, Can, Neu, Kraftwerk, Television, en de New York Dolls. De opkomst van punk aan het eind van de jaren 1970 en het begin van de jaren 1980 bracht een belangrijk keerpunt in de alternatieve muziek en in de muziekindustrie als geheel. Niet alleen was er een alternatieve vorm van muzikale en stilistische expressie, maar ook een alternatieve productiewijze, in de vorm van onafhankelijke platenlabels.

Vóór die tijd kon muziek alleen worden geproduceerd en opgenomen via grote labels. Terwijl deze zelfvoorzienende cultuur werd ontwikkeld, werd een filosofie die samenvalt met de cultuur gecreëerd en doorgegeven. Gedurende een groot deel van haar geschiedenis is de alternatieve rock grotendeels gedefinieerd door haar afwijzing van de commercialiteit van de mainstream cultuur, een houding die is geërfd van het punktijdperk. De oorspronkelijke alternatieve scene was in feite een alternatief voor de mainstream acts van die tijd, wat meestal betekende dat de artiesten binnen de alternatieve scene niet veel aandacht kregen of wilden van de grote labels. Alternatief was aanvankelijk bedoeld om status aan te duiden, geen stijl. Er is dan ook geen vaste muzikale stijl voor de alternatieve rock als geheel. De artiesten waren verbonden door een ideologisch verlangen om de onafhankelijkheid van de underground muziekscene na te streven. Alternatieve bands in de jaren tachtig speelden over het algemeen in kleine clubs, namen op voor onafhankelijke platenlabels, en verspreidden hun populariteit door mond-tot-mondreclame.

Amerikaanse indielabels, SST Records, Twin/Tone Records, Touch & Go Records, en Dischord Records, zaten de verschuiving voor van de hardcore punk die de Amerikaanse undergroundscene op dat moment domineerde naar de meer diverse stijlen van alternatieve rock die in opkomst waren. De bands Hüsker Dü en The Replacements uit Minneapolis waren kenmerkend voor deze verschuiving. Beiden begonnen als punk rock bands, maar breidden al snel hun geluid uit en werden melodieuzer, met als hoogtepunt Hüsker Dü’s “Zen Arcade” en The Replacements’ “Let It Be”, beide uitgebracht in 1984. De albums, evenals het vervolgmateriaal, werden door de critici geprezen en vestigden de aandacht op het ontluikende alternatieve genre. In 1984 bracht SST Records ook alternatieve albums uit van de Minutemen en de Meat Puppets, die respectievelijk punk met funk en country vermengden. Degenen die uiteindelijk tekenden bij grote labels, zoals Hüsker Dü en de Replacements, braken niet door naar de mainstream en konden zo hun hippe geloofsbrieven in stand houden. Zonder mainstream succes werden ze nog steeds beschouwd als onderdeel van de underground scene.

Hoewel alternatieve artiesten uit de jaren tachtig nooit spectaculaire albumverkopen hebben gegenereerd, hebben ze een aanzienlijke invloed uitgeoefend op de generatie muzikanten die in de jaren tachtig volwassen werd en hebben ze de basis gelegd voor hun succes. R.E.M. en Hüsker Dü vormden de blauwdruk voor een groot deel van de alternatieve rock van de jaren tachtig, zowel qua geluid als in de manier waarop ze hun carrière benaderden. Aan het eind van de jaren tachtig werden de undergroundscene en de universiteitsradio in de VS gedomineerd door universiteitsrockbands als de Pixies, They Might Be Giants, Dinosaur Jr. en Throwing Muses, maar ook door postpunkoverlevenden uit Groot-Brittannië. College radio stations dienden als een van de belangrijkste uitlaatkleppen voor de muziek, wat de reden is waarom de muziek werd beschouwd als “college rock”. In het begin van de jaren tachtig zonden echter slechts een handvol college radiostations, zoals Danbury’s WXCI van Western Connecticut State University, WPRB in Princeton, New Jersey, en Brown University’s WBRU, alternatieve rock uit in de Verenigde Staten, maar de invloed ervan verspreidde zich naar meer college stations tegen het midden van de jaren tachtig. Alternatieve rock werd uitgebreid gedraaid op de radio in het Verenigd Koninkrijk, in het bijzonder door DJ’s zoals John Peel (die alternatieve muziek promootte op BBC Radio 1), Richard Skinner, en Annie Nightingale. Artiesten die in de Verenigde Staten alleen cultvolgelingen hadden, kregen veel aandacht van de Britse nationale radio en weekbladen, en behaalden in Groot-Brittannië succes in de hitparades. Buiten de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, Double J (nu “Triple J”), een door de overheid gefinancierd radiostation in Sydney, Australië en Melbourne gevestigde onafhankelijke radiostation, 3RRR, begonnen met het uitzenden van alternatieve rock in de jaren 1980, het verspreiden van de invloed van de alternatieve rock. Sommige bands, zoals de Pixies, hadden enorm succes in het buitenland, terwijl ze in eigen land werden genegeerd.

Tegen het einde van het decennium, een aantal alternatieve bands begonnen te tekenen bij grote labels. Terwijl de vroege major label signings van Hüsker Dü en de Replacements weinig succes hadden, brachten de late jaren ’80 major label signings van R.E.M. en Jane’s Addiction gouden en platina platen, waarmee de weg werd vrijgemaakt voor de latere doorbraak van alternative. Commerciële radiostations, zoals Boston, Massachusetts’s WFNX en Los Angeles, Californië’s KROQ, vingen eindelijk de trend op en begonnen alternatieve rock te draaien, waarmee ze het moderne rock radioformaat pionierden. Toen de buzz zich verspreidde naar de televisie, werd de steun groter. MTV toonde af en toe alternatieve video’s ’s avonds laat tijdens de jaren ’80; in 1986 begon MTV met het uitzenden van het alternatieve muziekprogramma “120 Minutes”, dat dan de belangrijkste uitlaatklep voor het genre zou worden, voorafgaand aan de commerciële doorbraak. Aan het begin van de jaren 1990, was de muziekindustrie in de wolken over de commerciële mogelijkheden van alternatieve rock en actief het hof gemaakt alternatieve bands, waaronder Dinosaur Jr. en Nirvana.

The Age of Alternative Rock

Grunge, een alternatief subgenre dat in de jaren tachtig in Seattle, Washington ontstond en een synthese vormde van heavy metal en hardcore punk, lanceerde begin jaren negentig een grote beweging in de mainstream-muziek. Het jaar 1991 zou een belangrijk jaar worden voor alternatieve rock en in het bijzonder grunge, met de release van Nirvana’s tweede en meest succesvolle album Nevermind, Pearl Jam’s doorbraakdebuut Ten, en Soundgarden’s Badmotorfinger. Het verrassende succes van Nirvana met Nevermind luidde een “nieuwe openheid voor alternatieve rock” in bij commerciële radiostations en fans van meer traditionele rockklanken, en opende deuren voor meer hardrock-georiënteerde alternatieve bands. Het populaire en commerciële succes van Nirvana’s Nevermind bracht alternatieve rock in de mainstream, en vestigde zijn commerciële en culturele levensvatbaarheid. Als gevolg daarvan werd alternatieve rock de populairste vorm van rockmuziek van het decennium en vele alternatieve bands oogstten commercieel en kritisch succes. De explosie van alternatieve rock werd geholpen door MTV en Lollapalooza, een rondreizend festival van diverse bands die hielpen bij het blootstellen en populariseren van alternatieve groepen zoals Nine Inch Nails, de Smashing Pumpkins, en Hole.

Terwijl “alternatief” gewoon een overkoepelende term was voor een diverse verzameling van underground rock bands, gaven Nirvana en soortgelijke groepen het een reputatie als een aparte stijl van gitaar-gebaseerde rock die elementen van punk en metal combineerde. Veel alternatieve artiesten verwierpen succes, omdat het in strijd was met de rebelse, DIY (Do It Yourself) punk ethiek en hun ideeën van artistieke authenticiteit die het genre had omarmd voordat het algemeen bekend werd. Dit is wanneer de splitsing in alternatieve rock had plaatsgevonden; het genre dat ooit één enkele entiteit was, had zich verdeeld in een mainstream vorm (“alternatief”) en een underground vorm (“indie”).

Tegen het midden van de jaren negentig was “alternatief” synoniem met “grunge” in de ogen van de massamedia en het grote publiek. Een vermeende “alternatieve cultuur” werd op dezelfde manier aan de man gebracht als de hippiecultuur in de jaren zestig. In de jaren negentig kregen veel artiesten die niet het label “alternatief” droegen, het toch opgeplakt door mainstream platenmaatschappijen in de hoop munt te slaan uit de populariteit ervan. Sommige popmuzikanten, zoals Alanis Morissette en Hootie & the Blowfish, kregen het label op basis van genuanceerde verschillen met andere popartiesten. Veel poppunk bands zoals Green Day en the Offspring werden ook als “alternatief” bestempeld. De meest drastische verkeerde etikettering werd gegeven aan Afro-Amerikaanse artiesten. Afro-Amerikaanse artiesten wier muziek niet in de genres R&B, hip-hop of pop viel, zoals folk muzikant Tracy Chapman en heavy metal band Living Colour, werden door de muziekindustrie als “alternatief” bestempeld, ondanks het feit dat hun muziek niet voortkwam uit punk of post-punk invloeden. Indie rock zou het genre worden dat de oorspronkelijke, onafhankelijke ethos van alternatieve muziek belichaamde. Labels zoals Matador Records, Merge Records, en Dischord, en indie rockers zoals Pavement, Liz Phair, Superchunk, Fugazi, en Sleater-Kinney domineerden de Amerikaanse indie scene voor het grootste deel van de jaren 1990.

Alternatieve’s mainstream prominentie nam af als gevolg van een aantal gebeurtenissen, met name de dood van Nirvana’s Kurt Cobain in 1994 en Pearl Jam’s rechtszaak tegen concertpromotor Ticketmaster, die in feite hen uitsloot van het spelen in veel grote zalen in het hele land. Een teken van de afnemende populariteit van de alternatieve rock was de onderbreking van het Lollapalooza festival na een mislukte poging om een headliner te vinden in 1998; de onderbreking zou voortduren tot 2003. Tegen het begin van de eenentwintigste eeuw waren vele grote alternatieve bands, waaronder Nirvana, de Smashing Pumpkins, Soundgarden, Alice in Chains, Rage Against the Machine, en Hole uit elkaar gegaan of op hiatus. Ondertussen werd de indierock gediversifieerd. Naast de meer conventionele indierockklanken van Modest Mouse, Bright Eyes, en Death Cab for Cutie, bereikten verschillende stromingen van de indierock, zoals de garagerockrevival van de White Stripes en de Strokes en de neopostpunkklanken van Interpol en de Killers, mainstreamsucces.

Internationale Alternatieve Rock

In de jaren negentig verloor indierock aan bekendheid in het Verenigd Koninkrijk door het verval van de Manchester-scene en het gebrek aan glamour van shoegazing; de stroom grunge uit Amerika domineerde de Britse alternatieve scène en de muziekpers in het begin van de jaren negentig. Daarentegen konden slechts een paar Britse alternatieve bands, met name Radiohead en Bush, enige indruk maken in de Verenigde Staten. Als reactie daarop ontstond een golf van uitdagende Britse bands die “grunge de rug wilden toekeren” en “Amerika de oorlog wilden verklaren”, en die het publiek en de muziekpers van het land stormenderhand veroverden. Deze door Oasis, Blur, Suede en Pulp vertegenwoordigde beweging, door de media “Britpop” genoemd, was het Britse equivalent van de grunge-explosie, want niet alleen stuwde het alternatieve rock naar de top van de hitlijsten in het betreffende land, maar het centreerde het ook op een revitalisering van de Britse jeugdcultuur die gevierd werd als “Cool Britannia”. In 1995 bereikte het Britpop-fenomeen zijn hoogtepunt in een rivaliteit tussen de twee belangrijkste groepen, Oasis en Blur, gesymboliseerd door het uitbrengen van concurrerende singles op dezelfde dag. Blur won “The Battle of Britpop”, maar het tweede album van Oasis (What’s the Story) Morning Glory? werd het op twee na best verkochte album in de geschiedenis van Groot-Brittannië; Oasis had ook groot commercieel succes in het buitenland en had zelfs hits in de Verenigde Staten.

Britpop vervaagde toen Oasis’ derde album Be Here Now matige kritieken kreeg en Blur invloeden uit de Amerikaanse alternatieve rock begon te verwerken. Tegelijkertijd kreeg Radiohead in 1997 lovende kritieken met het album OK Computer, dat in schril contrast stond met het traditionalisme van Britpop. Radiohead, samen met post-Britpopgroepen als Travis en Coldplay, waren in de daaropvolgende jaren belangrijke krachten in de Britse rock. Recentelijk heeft de Britse indierock een heropleving gekend, deels aangespoord door het succes van de Strokes. Net als de moderne Amerikaanse indierock zijn veel Britse indiebands zoals Franz Ferdinand, the Libertines, Bloc Party en Arctic Monkeys beïnvloed door post-punkgroepen als Joy Division, Wire en Gang of Four.

De Sugarcubes waren een van de eerste internationaal succesvolle bands uit IJsland. Na het uiteenvallen van de band begon zangeres Björk aan een solocarrière die naast alternatieve rock ook invloeden als triphop, jazz en elektronica integreerde. IJslandse indierockbands zijn onder meer Múm en Sigur Rós. Continentaal Europa heeft talrijke industrial rock bands voortgebracht, zoals KMFDM.

Met een geschiedenis van steun voor alternatieve rock, heeft Australië een aantal opmerkelijke alternatieve bands voortgebracht, waaronder Nick Cave and the Bad Seeds, the Go-Betweens, Dead Can Dance, Silverchair, en the Vines. Net als Amerika’s Lollapalooza festival, Australië’s Big Day Out festival dient als een touring showcase voor binnenlandse en buitenlandse alternatieve artiesten. In het oosten was de Dunedin Sound van Nieuw-Zeeland een muziekstijl die zich ontwikkelde rond de universiteitsstad Dunedin en het Flying Nun Records-label. Het genre beleefde zijn hoogtijdagen in het midden van de jaren tachtig en bracht bands voort als the Bats, the Clean, en the Chills.

Mainstream alternatieve rock in Canada varieert van de humoristische pop van Barenaked Ladies en Crash Test Dummies tot de post-grunge van Our Lady Peace, Matthew Good, en I Mother Earth. In de afgelopen jaren zijn steden als Montreal en Toronto belangrijke centra van Canadese indierock geworden, waar Arcade Fire, Godspeed You! Black Emperor, Broken Social Scene, en talrijke anderen.

Alternatieve invloed verspreidde zich naar Azië en naties als Japan en de Filippijnen hebben bijgedragen grote alternatieve acts. Japan heeft een actieve noise rock scene gekenmerkt door groepen als Boredoms en Melt-Banana. De Indie popgroep Shonen Knife is vaak genoemd als een invloed door Amerikaanse alternatieve artiesten zoals Nirvana en Sonic Youth. Underground, pop-beïnvloed, alternatieve rock ging mainstream in de Filippijnen tijdens het midden van de jaren 1990. Alternatieve Filippijnse rockbands (Pinoy Rock) zijn onder meer Eraserheads, Yano, Parokya ni Edgar, Rivermaya, Sugarfree, en de Etchyworms.

Invloeden

• Punkrock
• Postpunk
• New Wave muziek
• Hardcore punk

Noten

• Azerrad, Michael. Our Band Could Be Your Life: Scènes uit de Amerikaanse Indie Underground, 1981-1991. Little Brown and Company, 2001. ISBN 0316787531
• Erlewine, Stephen Thomas. “American Alternative Rock/Post-Punk.” All Music Guide. Retrieved May 20, 2006.
• Erlewine, Stephen Thomas. “British Alternative Rock.” All Music Guide. Retrieved May 20, 2006.
• Harris, John. Britpop: Cool Britannia and the Spectacular Demise of English Rock. Da Capo Press, 2004. ISBN 030681367X