The Extent of the Roman Empire

Czas widział powstanie i upadek wielu wielkich imperiów – babilońskiego, asyryjskiego, egipskiego i wreszcie perskiego. Niezależnie od wielkości i umiejętności ich armii lub zdolności ich przywódców, wszystkie te imperia popadły w ruinę. Historia pokazała, że jedną z wielu przyczyn ostatecznego upadku imperiów był ich ogromny rozmiar – po prostu stały się zbyt duże, by można było nimi zarządzać i stały się podatne na działanie sił zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Jednym z największych z tych imperiów było oczywiście Imperium Rzymskie. Przez wieki rozrastało się z małego włoskiego miasta, by kontrolować tereny w całej Europie, przez Bałkany, Bliski Wschód i Afrykę Północną.

Populacja & Rozprzestrzenianie się

Jest, niestety, trudno uzyskać dokładne dane na temat liczby ludzi żyjących w dowolnym momencie w Imperium Rzymskim. Wszelkie obliczenia dotyczące populacji pochodzą ze spisu ludności, ale spis rzymski mógł obejmować kobiety i dzieci poniżej pewnego wieku lub nie. Spis był używany nie tylko do ustalenia populacji, ale także do nakładania podatków i wyżywienia ludności, ale ponieważ spis opierał się na własności i obywatelstwie, należy zadać sobie pytanie, kto został uwzględniony w ostatecznym zestawieniu. Również niewolnicy prawdopodobnie nie zostali uwzględnieni, ale według jednego z szacunków było między 1 500 000 a 2 000 000 niewolników we Włoszech w 1 wieku p.n.e.

Na początku, przed Republiką, miasto Rzym miało szacunkową populację tylko kilku tysięcy. Do VI wieku p.n.e. i wygnania królów, miasto rozrosło się do 20 000 – 30 000 mieszkańców (co może, ale nie musi obejmować kobiet i dzieci). Ponieważ miasto rozrastało się wraz z imperium, Rzym stał się magnesem dla artystów, kupców i ludzi z różnych środowisk – zwłaszcza tych, którzy szukali pracy. Na początku okresu cesarskiego miasto liczyło blisko 1 000 000 mieszkańców. W tym samym czasie imperium rozrosło się z 4 063 000 mieszkańców w 28 r. p.n.e. do 4 937 000 mieszkańców w 14 r. n.e. To ostatnie było powodem do dumy. To ostatnie było dla cesarza powodem do wielkiej dumy, a przynajmniej tak pisał August w swoich Res Gestae. August miał powiedzieć: „Zastałem Rzym zbudowany z suszonych na słońcu cegieł; zostawiam go obleczonego w marmur”. Cytat ten może również odzwierciedlać wzrost imperium, zarówno jeśli chodzi o ludzi, jak i o ziemię.

Z małego miasta na zachodnim krańcu Italii, Rzym – lub imperium – rozrósł się, obejmując terytorium od Morza Północnego po większość regionu otaczającego Morze Śródziemne. Na północy znajdowały się Bretania, Germania i Galia. Na zachodzie i południu, wzdłuż Afryki Północnej, imperium obejmowało Hispanię, Mauretanię i Numidię. Na wschód i na Bliski Wschód znajdowały się Egipt, Judea, Syria, Partia i Azja Mniejsza. Bliżej Italii i na wschodzie znajdowały się Macedonia, Grecja, Moezja i Dacja. Do tego dochodziły wyspy Korsyka, Sardynia i Sycylia. W całym imperium istniały miasta liczące od 100 000 do 300 000 mieszkańców – Aleksandria, Kartagina, Antiochia, Pergamum, Efez i Lyon. Jednak, podobnie jak wszystkie poprzednie, Imperium Rzymskie nie wytrzymało i ostatecznie upadło w 476 r. n.e. na skutek inwazji z północy. Aby zrozumieć zasięg tego wielkiego imperium, trzeba wrócić do jego początków na początku szóstego wieku przed naszą erą.

Usprawiedliwienie dla ekspansji

W 510 r. p.n.e. monarchia, która kontrolowała Rzym, została obalona, a król Tarkwin Superbus został wygnany. Od tego czasu – przez kilka następnych stuleci – Rzym nadal się rozwijał i rozszerzał swoją strefę wpływów w całym regionie śródziemnomorskim. Pomimo sił wewnętrznych i zewnętrznych, morze stało się tak zwanym rzymskim jeziorem. Ten zdumiewający wzrost we wczesnej Republice rozciągnął się na wiek Imperium, osiągając kulminację w okresie Pax Romana – jego wersji pokoju i stabilności.

Jednakże, aby osiągnąć tę ogromną ekspansję, Rzym stał się tym, co jeden z historyków nazwał państwem wojowników. Ten ciągły stan wojny uczynił Rzym nie tylko bogatym, ale także pomógł ukształtować rzymskie społeczeństwo. Podbój Bałkanów i Grecji wpłynął na rzymską sztukę, architekturę, literaturę i filozofię, ale wzrost nie trwał dalej i w końcu imperium stało się mniej siłą podboju, a bardziej siłą pacyfikacji i zarządzania. Przez cały okres swoich wojen ekspansyjnych Rzymianie nigdy nie uważali się za agresorów. Według jednego z historyków, w ich mniemaniu, wojny toczyły się tylko po to, by pokonać wrogów, którzy według nich stanowili realne zagrożenie dla „rzymskiej integralności”. Rzymski mąż stanu i pisarz Cyceron uważał, że jedynym powodem do wojny było to, aby Rzym mógł żyć w pokoju.

Republika rozszerza się we Włoszech

Najlepszym miejscem do rozpoczęcia jest początek: podbój półwyspu włoskiego. Po upadku monarchii i powstaniu Republiki, miasto Rzym, z jakiegokolwiek powodu, chciało wyrosnąć poza swoje siedem wzgórz, a ten wzrost oznaczał przede wszystkim podbój całych Włoch. Pragnienie to nie pozostało niezauważone przez okoliczne społeczności i aby zapobiec ewentualnej wojnie, utworzyły one organizację znaną jako Liga Łacińska. Ich obawy spełniły się, gdy wybuchła wojna w pobliżu miasta Tusculum nad jeziorem Regillus. Podczas zaciętej bitwy wojska rzymskie zostały podobno poprowadzone do zwycięstwa – jak głosi legenda – przez pojawienie się na koniu Kastora i Polluksa, braci bliźniaków Heleny Trojańskiej. Zgodnie z traktatem wynegocjowanym przez Spuriusa Cassiusa Vecellinusa w 393 roku p.n.e., zwycięstwo skutkowało konfiskatą i grabieżą ziem Latium. Dodatkowym warunkiem było dostarczenie Rzymowi żołnierzy na wypadek przyszłych konfliktów. Ten ostatni warunek miał być dodatkiem do wszystkich przyszłych traktatów rzymskich. Sojusz Latynów z Rzymem pomógł pokonać wielu ich bliższych sąsiadów, sąsiadów, którzy często najeżdżali rzymskie ziemie – Sabinów, Aequi i Volsci. Z czasem Rzym ponownie przeszedł do ofensywy, pokonując i niszcząc Veli.

Pomimo inwazji Galów z północy w 390 r. p.n.e. i bliskiego upadku miasta, Rzym był w stanie szybko się odbudować, ufortyfikować swoje mury i kontynuować podbój półwyspu. W IV wieku p.n.e. Samnici, grupa ludzi żyjąca na południowy wschód od Rzymu, zdobyli Kapuę, miasto położone w Kampanii, prowincji leżącej na południe od Rzymu. Ze względu na traktat z Rzymem, mieszkańcy Kapui zwrócili się do miasta o pomoc. Tak więc w latach 343-341 p.n.e. doszło do serii krótkich potyczek między Rzymem a Samnitami. W ich wyniku Rzym uzyskał kontrolę nad Kampanią. Jednak konflikty, znane jako wojny samnickie, nie zakończyły się na tym.

Podczas drugiej serii konfliktów od 327 do 304 roku p.n.e. siły Samnitów pokonały Rzymian pod Caudine Forks w 321 roku p.n.e.; nie były jednak w stanie zmusić Rzymu do wycofania się. Potem Samnici zawarli sojusze z Galami, Etruskami i Umbriami, ale podczas trzeciej wojny samnickiej (298-290 p.n.e.) Rzym rozgromił Samnitów i ich sojuszników. Następnie zawarli sojusze z Apulią i Umbrią. Zmiażdżyli Hernici i Aequi, a także Marsi, Paeligini, Marrucini, Frentani i Vestini, dawnych sprzymierzeńców Samnitów. Rzym był teraz główną potęgą na półwyspie i aby ją zabezpieczyć, zakładał kolonie w całej Italii. Rzymianie zwrócili teraz swoje oczy na południe.

Miasto Tarentum, obawiając się Rzymu i zdając sobie sprawę, że są następni, zwróciło się do Pyrrusa, króla zachodnio-bałkańskiej prowincji Epir. Ponieważ miasto pomogło mu w przeszłości, król odpowiedział na ich apel i wysłał swoją armię liczącą 21 000 piechoty, 3 000 kawalerii i 20 słoni do południowej Italii. Król dwukrotnie odniósł zwycięstwo nad Rzymem – pod Herakleą w 280 r. p.n.e. i Eskularem w 279 r. p.n.e. Jednak, podobnie jak podczas wczesnych wojen z Samnitami, Rzymianie nie przyznali się do porażki i szybko się podnieśli, a pod Beneventium Rzym odniósł zwycięstwo. Do 270 roku p.n.e. cała Magna Graecea – tereny wzdłuż południowego wybrzeża Italii – została zaanektowana przez rzymskie legiony. Jednak ta ekspansja doprowadziła w końcu do konfliktu z innym wielkim miastem po drugiej stronie morza, Kartaginą.

Wojny punickie – ekspansja na południe

Wraz ze wzrostem dochodów z podboju półwyspu, Rzym był w stanie skierować swoją uwagę dalej na południe, przez Morze Śródziemne, na starożytne fenickie miasto Kartaginę. Od 264 r. p.n.e. do 146 r. p.n.e. obie potęgi stoczyły serię trzech wojen – tak zwanych wojen punickich. Punicja to rzymska nazwa Kartaginy. Wojny zaczęły się dość niewinnie, gdy Rzym został wciągnięty w tę sprawę przez sycylijskie miasto Mesyna, które wraz z sąsiednimi Syrakuzami wkrótce miało stać się jego sojusznikiem. Rzymianom nie podobała się obecność Kartaginy na wyspie, a kiedy Rzym zareagował na apel Messyny, rozpoczęła się wojna. Kartagina, podobnie jak Rzym, była przeciwna rzymskim ambicjom na Sycylii i w nadziei na wyparcie „najeźdźców” z wyspy rozpoczęła serię najazdów wzdłuż włoskiego wybrzeża.

Ponieważ Rzym był bardziej potęgą lądową – podczas gdy Kartagina była o wiele bardziej potęgą morską – miasto szybko zdało sobie sprawę ze swoich ograniczeń i zaczęło budować dużą flotę statków, aby przeciwdziałać przewadze Kartagińczyków. Mądrze jednak Rzymianie dodali do każdego ze swoich okrętów corvus, czyli rampę abordażową. Dzięki temu urządzeniu Rzymianie mogli podpłynąć do okrętów przeciwnika, wejść na ich pokład i przekształcić bitwę morską w lądową. Po zwycięstwach handlowych – Rzymu pod Mylae i Kartaginy pod Despaną – próby wynegocjowania traktatu nie powiodły się. Po kolejnych rzymskich zwycięstwach, w 241 roku p.n.e. Kartagina poprosiła o pokój. Nie dość, że pokonane miasto musiało płacić trybut, to jeszcze Rzym zyskał wyspę Sycylię; była to jego pierwsza prowincja poza półwyspem. Później Rzym przejął wyspy Sardynię i Korsykę.

Druga wojna punicka rozpoczęła się, gdy Kartagina rozszerzyła swoją obecność w Hiszpanii – coś, co ostatecznie zaalarmowało rzymski senat. Wcześniejszy traktat między Rzymem a Kartaginą ustalił granicę między tymi dwoma miastami na rzece Ebro, ale inwazja Hannibala, syna kartagińskiego generała Hamilcara Barki, na miasto Saguntum miała to zmienić. Wcześniej, w wieku dziewięciu lat, Hannibal obiecał swojemu ojcu, że będzie szukał zemsty na Rzymianach za straty poniesione przez Kartagińczyków w pierwszej wojnie. Z powodu skupienia się na Iliryjczykach i Filipie V, Rzym początkowo nie przyszedł z pomocą miastu. Hannibal wykorzystał je jako bazę wypadową do dalszych najazdów na Hiszpanię, a w 218 roku p.n.e. przekroczył Alpy i wkroczył na terytorium rzymskie. To ostatnie posunięcie w końcu zmusiło miasto do działania i rozpoczęła się wojna. Hannibal zgromadził wielu sojuszników, gdy przekroczył góry i dotarł na półwysep – zwłaszcza nienawidzących Rzymu Galów.

Hannibal i jego armia wywołali panikę w całej Italii, ale mimo zagrożenia ze strony Kartagińczyków, sojusznicy Rzymu pozostali lojalni i nie przyłączyli się do Hannibala. Jednak mimo że Hannibal odnosił zwycięstwo za zwycięstwem, generał z nieznanych powodów nie zaatakował Rzymu. W bitwie pod Kannami Rzymianie ponieśli jedną z największych porażek, ale bez względu na straty legiony nadal się nie poddały. Hannibal pozostał w Italii przez ponad piętnaście lat. Pod przywództwem Fabiusza Maksymusa Rzymianie unikali dalszych niszczących konfliktów, stosując politykę spalonej ziemi – używano oddziałów grabieżczych i palono uprawy. Hannibal i jego ludzie byli coraz bardziej zdesperowani, ale nie słyszeli o pomocy z Kartaginy.

Aby jak najlepiej przeciwdziałać Hannibalowi, Rzymianie zdecydowali, że nie będzie mądrze atakować go z góry. Zamiast tego senat wysłał Gnejusza Korneliusza Scypiona i jego brata Publiusza, by zaatakowali posiadłości Kartagińczyków w Hiszpanii. Na szczęście, gdy obaj zginęli w bitwie, syn Publiusza (również Publiusz Korneliusz Scypion) zreorganizował rozbitą armię i wprowadził krótszy miecz gladus oraz nowszą, lepszą włócznię pilium. Zebrał swoje siły i zaatakował wroga pod Nova Carthago (Nową Kartaginą). Obawiając się, że Rzym może zaatakować ich miasto, przywódcy Kartagińczyków odwołali Hannibala z Italii w 204 r. p.n.e. Niestety Kartagina poniosła sromotną klęskę w bitwie pod Zamą w 202 r. p.n.e., choć Hannibalowi udało się ujść z życiem, a później wznowić wendetę przeciwko Rzymowi w trzeciej wojnie macedońskiej, gdy sprzymierzył się z Antiochusem III.

Wojny zakończyły się ostatecznie między tymi dwoma wielkimi miastami w III wojnie punickiej, gdy Rzym zaatakował Kartaginę po raz drugi w 146 r. p.n.e.. Koniec miasta nastąpił, gdy rzymski senator Katon Starszy stanął przed senatem i powiedział: „Carthago delenda est.”, czyli „Kartagina musi umrzeć”. W odpowiedzi na to wyzwanie miasto zostało zrównane z ziemią, ziemia zasolona, a ludzie zniewoleni. Ziemie, które kiedyś należały do Kartaginy – Hiszpania i północna Afryka – stały się teraz częścią Republiki Rzymskiej. Wkrótce potem Rzym dodał prowincje Lusitania (dzisiejsza Portugalia) w 133 roku p.n.e. i Galię Południową w 121 roku p.n.e. Rzym kontrolował całą zachodnią część Morza Śródziemnego.

Rzym spogląda na wschód

Następnie Rzym skierował swoją uwagę na wschód, w stronę Bałkanów i Grecji – tęsknotę, która doprowadziła do czterech wojen macedońskich lub iliryjskich. Rzym zawsze podziwiał kulturę hellenistyczną – kulturę zainspirowaną przez Aleksandra Wielkiego. Jednak duża część półwyspu greckiego była pogrążona w chaosie od śmierci Aleksandra i wojen o sukcesję. Kiedy król Macedonii, Filip V (dawny sojusznik Hannibala) zaczął rozszerzać swoje wpływy w Grecji, Rzym, na zaproszenie, wkroczył do walki. Rzym, oczywiście, sprzeciwił się ingerencji króla po przegranej pod Cannae. Choć senat niechętnie wypowiadał wojnę, zdawał sobie sprawę z powagi macedońskiej agresji. Grecy natomiast z radością powitali Rzymian i ich późniejsze zwycięstwo nad siłami macedońskimi w bitwie pod Cynoscefalą w 197 r. p.n.e.. Później Grecja znalazła się pod parasolem ochronnym Rzymu. Rzym ostatecznie wycofał się całkowicie w 194 roku p.n.e., uciekając się do dyplomacji zamiast brutalnej siły.

Później, w 191 roku p.n.e. Antycholus z Syrii pomaszerował ze swoją armią do Grecji. Jego zwycięstwo było krótkotrwałe i został pokonany przez rzymskiego dowódcę Lucjusza Korneliusza Scypiona w bitwie pod Magnezją w 189 r. p.n.e. Bitwa ta nie zakończyła walk. Bitwa ta nie zakończyła walk, gdyż wojna została później wznowiona, ale tym razem pod wodzą syna Filipa, Perseusza. Trzecia wojna macedońska zakończyła się jego klęską w bitwie pod Pydną w 168 r. p.n.e. Ostatecznie konflikty zakończyły się wraz z klęską Antycholosa IV, a pokój został zawarty w 146 r. p.n.e., w tym samym roku, w którym Rzym zwyciężył pod Zamą. Po stłumieniu kilku buntów na półwyspie Rzym kontrolował Bałkany i Grecję, a na dowód tego zrównał z ziemią miasto Korynt. Mniej niż dekadę później Rzym zaanektował Cylicję w Azji Mniejszej i Cyrenajkę w północnej Afryce.

Ekspansja na Zachód &Kontrola nad Morzem Śródziemnym

Od 219 r. p.n.e. Rzym osiągnął dominację nad Morzem Śródziemnym – kontrolując części Afryki Północnej, Hiszpanii, Włoch i Bałkanów. Wszystko to przyniosło Republice wielkie bogactwo, a to, co pozostało, wkrótce znalazło się pod ich kontrolą. Pompejusz Wielki „przerysował mapę” we wschodniej części Morza Śródziemnego, od Morza Czarnego do Syrii i Judei. Mitradates z Pontu stanowił zagrożenie dla potęgi Rzymu w Azji Mniejszej, atakując rzymskie prowincje na zachodnim wybrzeżu dzisiejszej Turcji – jego śmierć przyniosła władzę jego synowi i pokój z Rzymem. W latach 66-63 p.n.e. Pompejusz maszerował od Gór Kaukazu po Morze Czerwone. Wiele mniejszych królestw po drodze stało się rzymskimi państwami klienckimi lub sojusznikami i wszystkie były zobowiązane do dostarczania posiłków dla rzymskiej armii. Wśród tych państw klienckich były Pontus, Kapadocja, Bitynia, Judea, Palestyna, a do 65 r. p.n.e. także Armenia. W Afryce Mauretania, Algieria i Maroko również stały się państwami klienckimi.

Podczas gdy Pompejusz był zajęty na wschodzie, Juliusz Cezar toczył wojny galijskie, anektując całą Galię, zabijając podobno milion osób i zniewalając kolejne miliony, by to osiągnąć. Mimo nieudanej próby najazdu na Brytanię, północne granice Republiki sięgały teraz brzegów Renu i Dunaju. Po podbojach na północy, przyszły „dożywotni dyktator” przekroczył Rubikon i wkroczył do Rzymu. Po jego zabójstwie jego adoptowany syn i następca, Oktawian (późniejszy cesarz August) pokonał Marka Antoniusza i Kleopatrę w bitwie pod Actium, w wyniku czego Egipt stał się rzymską prowincją. August został nowym cesarzem, powstało Imperium, a wraz z nim nastała era znana jako Pax Romana, czyli pokój rzymski.

Maintaining The Empire

Despite the emperor’s desire to expand the empire’s borders further, jego rozwój dobiegł końca w 9 r. n.e. w Niemczech, gdy dowódca Publiusz Kwintyliusz Warus stracił trzy rzymskie legiony – dziesięć procent sił zbrojnych Rzymu – w bitwie w Lesie Teutoburskim. Zwycięstwa militarne nie miały już na celu ekspansji i podboju, ale bardziej obronę przed siłami wewnętrznymi i zewnętrznymi, takimi jak zamieszki, rebelie i powstania. Później ekspansja była ograniczona: Cesarz Kaligula (37 – 41 CE) próbował podbić Brytanię, ale nie udało mu się to, podczas gdy jego wuj i następca cesarz Klaudiusz (41 – 54 CE) dokonał tego w 44CE. Cesarz Trajan (98 – 117 CE) zaanektował Dację w 101 roku p.n.e. i Mezopotamię dekadę później. Był to najdalszy wschód, na jakim imperium kiedykolwiek było lub miało być. Cesarz Hadrian (117 – 138 r. n.e.) zrozumiał potrzebę istnienia „granic” i zrzekł się ziem podbitych przez Trajana. Zbudował nawet mur w północnej Anglii jako granicę między Brytanią a Szkocją. Dla niego i dla przyszłych cesarzy imperium potrzebowało granic – imperium stało się teraz jednym z celów pacyfikacji i Romanizacji, a nie podboju.

Podział imperium

Sam rozmiar imperium w końcu stał się problematyczny – było ono zbyt duże, by nim zarządzać i stało się bardziej podatne na barbarzyńskie inwazje. W 284 r. do władzy doszedł nowy cesarz. Nazywał się Dioklecjan i rozumiał problemy, z jakimi borykało się imperium. Przez dziesięciolecia było ono pod obserwacją przez słabych przywódców, więc aby przywrócić jedność, podzielił imperium na tetrarchię, czyli rządy czterech. Był cesarz na zachodzie – ze stolicą w Rzymie – i drugi cesarz na wschodzie – ze stolicą w Nikomedii (późniejszy Konstantynopol). Po upadku Rzymu w 476 r. n.e. ta wschodnia połowa pozostała i stała się z czasem Cesarstwem Bizantyjskim.