O ile nam wiadomo, jesteśmy sami we wszechświecie. Ziemia jest jedyną planetą, o której wiadomo, że jest zamieszkana przez życie, a ludzie są jedynymi inteligentnymi istotami.
Są oczywiście pogłoski o kontaktach z obcymi. Jest Area 51, baza Sił Powietrznych w Nevadzie, gdzie rząd rzekomo przechowuje obcych w zamrażarkach. I było to tajemnicze lądowanie w Roswell, Nowy Meksyk, w 1947 roku – i okaleczone krowy w Kolorado. W ostatnim sondażu, jeden na czterech Amerykanów powiedział, że wierzy, iż nasza planeta została już odwiedzona przez istotę pozaziemską. Dla reszty z nas, jednak, kosmici są zdegradowani do sfery fikcji, a obserwacje UFO są po prostu hoaxes lub wydarzenia, które mają jakieś nieznane, ale naturalne wyjaśnienie.
To nie znaczy, że obce życie nie może być prawdziwe. Naukowcy biorą tę możliwość na poważnie i szukają poza naszą planetą dowodów na istnienie istot pozaziemskich. „Już dawno temu ludzie podejrzewali, że w innych miejscach może istnieć życie” – mówi Mary Voytek, główny astrobiolog NASA. „Myślę, że jest to fundamentalne pytanie, które ma każdy z nas: Czy jesteśmy wyjątkowi?”
Co się stanie, jeśli odpowiedź na to pytanie będzie przecząca? Co jeśli w końcu odkryjemy, że nie jesteśmy sami? Wierzcie lub nie, ale istnieje taki plan.
Pomysł, że we wszechświecie mogą istnieć inne istoty, istnieje co najmniej od V wieku p.n.e., kiedy to grecki filozof Demokryt wysunął tezę o „niezliczonych światach różnej wielkości”, z których nie wszystkie były pozbawione życia. Czterysta lat później rzymski poeta Tytus Lukrecjusz Carus pisał o „innych światach”, w których żyły „różne plemiona ludzi, różne rodzaje dzikich bestii.”
W XVII wieku niemiecki astronom Johannes Kepler, w opowiadaniu uznawanym za pierwsze science fiction, napisał o podróży na Księżyc, podczas której podróżnicy napotkali istoty podobne do gadów. Pod koniec tego wieku holenderski matematyk Christiaan Huygens napisał książkę, w której spekulował na temat warunków panujących na innych planetach i doszedł do wniosku, że niektóre z nich muszą być siedliskiem życia.
Wycelowawszy swój teleskop w Marsa w 1894 roku, amerykański astronom Percival Lowell zobaczył sieć czegoś, co uważał za kanały – konstrukcje tak skomplikowane, że mogły zostać zbudowane tylko przez istoty obdarzone inteligencją.
Z chwilą powstania NASA i innych agencji kosmicznych w XX wieku ludzie zaczęli badać Układ Słoneczny i aktywnie poszukiwać obcego życia. Wysłaliśmy satelity, aby fotografowały inne planety i roboty, aby badały ich powierzchnie. Astronauci chodzili po Księżycu i przywieźli z powrotem skały i pył. Naukowcy znaleźli dowody na istnienie wody na Księżycu i Marsie, a także na księżycu Jowisza – Europie. Aminokwasy zostały odkryte w meteorytach, które spadły na Ziemię. Coraz potężniejsze teleskopy i nowe sposoby analizowania ich odczytów doprowadziły do odkrycia setek planet krążących wokół innych gwiazd. Chociaż nikt nie znalazł życia nigdzie indziej niż na Ziemi, odkrycie to wydaje się tuż za rogiem.
Poszukiwanie istot pozaziemskich przybiera dwie szerokie formy. NASA i inne agencje kosmiczne finansowane przez rząd koncentrują swoje poszukiwania na prostym, mikroskopijnym życiu, które mogło istnieć – lub może nadal istnieć – blisko domu, na planecie lub księżycu w naszym układzie słonecznym. Inni naukowcy szukają oznak istot nieco bardziej podobnych do nas – istot, które same mogą poszukiwać innych inteligentnych form życia.
Najambitniejsze poszukiwania rozpoczęły się w 1960 roku, kiedy astronom Frank Drake skierował radioteleskop na dwie gwiazdy podobne do naszego Słońca i słuchał jakiegoś rodzaju „podpisu inteligencji”. Nastawił się na częstotliwość 1420 megaherców, która jest falą radiową emitowaną przez zimny gaz wodorowy, wybraną ze względu na obfitość wodoru we wszechświecie. W tamtym czasie było to najlepsze przypuszczenie dotyczące wzajemnie zrozumiałego sygnału, którego obca rasa mogłaby użyć do skontaktowania się z Ziemią.
Praca Drake’a zainspirowała ludzi na całym świecie do poszukiwania pozaziemskiej inteligencji. Najważniejszy projekt, nazwany Search for Extra-Terrestrial Intelligence (SETI), ma swoją siedzibę w Mountain View w Kalifornii. SETI nigdy nie znalazło ostatecznego dowodu na istnienie inteligentnego życia, ale w 1977 roku inżynier pracujący przy teleskopie w Ohio wykrył tajemniczy 72-sekundowy impuls, który pochodził z bardzo daleka od Ziemi. Nigdy nie udało się ustalić, czy pochodził on od kosmitów, czy też, co bardziej prawdopodobne, od czarnej dziury. Ten dość długi impuls – który skłonił inżyniera do napisania „Wow!” na marginesie wydruku nagrań z teleskopu – nie został powtórzony, ale przekonał przynajmniej niektórych radioastronomów do dalszych poszukiwań.
Ostatnio naukowcy zajmujący się SETI rozszerzyli swoje poszukiwania poza częstotliwości radiowe. „Szukamy jasnych błysków, które trwają miliardową część sekundy lub mniej,” mówi Jill Tarter, dyrektor Centrum Badań nad SETI i inspiracja dla postaci Jodie Foster w filmie Kontakt. „O ile nam wiadomo, jest to coś, co może zrobić laser, ale czego nie może zrobić natura”. Naukowcy SETI wyliczają, że taki impuls reprezentowałby celową, zaawansowaną technologicznie, dalekosiężną wiadomość: „dowód na to, że ktoś celowo używa lasera zogniskowanego w dużym teleskopie, aby stworzyć wykrywalny sygnał na przestrzeni wielu lat świetlnych pomiędzy gwiazdami”, mówi Tarter.
Podejście do sygnału radiowego nie zwróciło się zbytnio do tej pory, a Tarter przyznaje, że nie wie, jakie mogą być idealne częstotliwości. Nawet w przypadku nowych poszukiwań błysków laserowych, naukowcy SETI mogą używać niewłaściwych technologii, ale nadal uważają, że warto podjąć ten wysiłek. Jak mówi jej kolega Seth Shostak, „Kolumb nie czekał na 747, aby przeprowadzić go przez Atlantyk.”
I chociaż naukowcy SETI nie znaleźli jeszcze dowodów na istoty pozaziemskie, są dobrze przygotowani na sukces. „Tak, mamy plan”, mówi Tarter. „Zaczyna się od szampana.”
Plan pochodzi z dokumentu znanego jako „Deklaracja Zasad Dotyczących Prowadzenia Poszukiwań Inteligencji Pozaziemskiej”, który wyrósł z planów zrodzonych w latach, kiedy NASA miała biuro poświęcone badaniom SETI, zanim Kongres odciął fundusze w 1993 roku. Pierwszym krokiem, zgodnie z protokołem, jest weryfikacja znaleziska poprzez niezależne potwierdzenie przez inne obserwatorium używające innego sprzętu i oprogramowania. „Jesteśmy bardzo atrakcyjnym celem dla oszustów” – mówi Tarter. Jeśli sygnał przejdzie ten pierwszy test – który może potrwać kilka dni – i zostanie potwierdzony, naukowcy z SETI powiadomią sekretarza generalnego ONZ. Naukowcy zaalarmowaliby również międzynarodową społeczność astronomiczną, wysyłając e-maile do członków Międzynarodowej Unii Astronomicznej. I poinformowaliby opinię publiczną, prawdopodobnie organizując konferencję prasową, aby ogłosić odkrycie światu.
Nasz pierwszy kontakt z obcym życiem, chociaż, prawdopodobnie nie będzie z inteligentnym, wysyłającym sygnały gatunkiem. Najbardziej dostępnym źródłem potencjalnego życia nie-ziemskiego jest Mars. NASA i jej europejscy odpowiednicy rozważają opcje dla misji, co najmniej 15 lub 20 lat od teraz, która zebrałaby próbki z planety i zwróciła je na Ziemię.
Projekt dokumentu stwierdza, że wszelkie takie próbki byłyby traktowane z takimi samymi środkami ostrożności jak wirus Ebola, przynajmniej dopóki nie zostaną uznane za bezpieczne. Ale naukowcy muszą najpierw opracować plan ochrony tej planety przed wszystkim, co mogą znaleźć. „Byłoby naprawdę głupio przywieźć coś, a potem nie wiedzieć, jak to zabić, gdyby chciało nas zjeść” – mówi Catharine Conley, która jest specjalistą ds. ochrony planetarnej w NASA. (Conley mówi, że ma tylko drugi najfajniejszy tytuł w historii NASA; kiedyś był „Director, Universe.”)
Conley przewiduje scenariusz, w którym badania nad potencjalnym obcym życiem są prowadzone przed kamerami podłączonymi do Internetu. „Oczekiwanie jest takie, że nic z tego nie będzie robione w tajemnicy” – mówi. „Chcemy, żeby ludzie byli zainteresowani”. To prawdopodobnie nie będzie problemem. To „byłoby odkrycie równoważne z tymi dokonanymi przez niektóre z wielkich nazwisk w historii”, mówi John Billingham, były szef programu SETI NASA.
I jak świat zareagowałby na ogłoszenie odkrycia? „Twój domysł jest równie dobry jak mój,” mówi Tarter.
Paul Davies, astrobiolog z Arizona State University, kieruje SETI Post-Detection Taskgroup, zbiorem naukowców, dziennikarzy, prawników, pisarzy science fiction i filozofów. Ich zadaniem jest doradzanie odpowiednim stronom – innym naukowcom, rządom, Organizacji Narodów Zjednoczonych – co należy zrobić w przypadku wykrycia sygnału SETI lub innych „domniemanych dowodów inteligencji pozaziemskiej”. W oczekiwaniu na kontakt, grupa zastanawia się nad konsekwencjami, jakie mogą nastąpić. Podczas gdy odkrycie mikroskopijnego życia na innym ciele w naszym układzie słonecznym miałoby „głębokie znaczenie, które zmieniłoby nasz światopogląd”, mówi Davies, „nie jest to jedna z tych rzeczy, które będą miały destrukcyjny wpływ na społeczeństwo”. Ale odkrycie sygnału od inteligentnych istot pozaziemskich mogłoby doprowadzić do „chaosu”. Billingham zgadza się z tym. „Niektórzy ludzie pomyślą, że jest to naturalne wydarzenie w dalszej pracy nad pytaniami naukowymi,” mówi, a inni będą pytać w panice, „Co teraz zrobimy?”
Ludzie prawdopodobnie podzieliliby się na dwa obozy. Katastrofiści, jak nazywa się jeden z nich, mogą przewidzieć koniec ludzkości, jaką znamy, lub przynajmniej koniec naszej obecnej kultury. W 2010 roku Stephen Hawking powiedział, „e nawiązanie kontaktu z kosmitami byłoby „trochę zbyt ryzykowne” i porównał to wydarzenie do przybycia Kolumba do Nowego Świata, „co nie skończyło się zbyt dobrze dla rdzennych Amerykanów”. Ale entuzjaści millenaryzmu przewidują rewelacje z zachwytu: jak wyleczyć raka, rozwiązać kryzys energetyczny lub wywalczyć pokój na świecie. A gdyby kosmitom udało się przybyć na Ziemię, mówi Tarter, przyznany entuzjasta, „prawdopodobnie wyrosłyby z agresywności, która tak dobrze nam służyła.”
Jeśli chodzi o supertajną agencję rządową lub potężną korporację utrzymującą w tajemnicy odkrycie obcego życia, Davies uważa, że jest to mało prawdopodobne. „Myślę, że w społeczeństwie panuje duże błędne przekonanie, że w jakiś sposób jest to wszystko operacja pod przykrywką, a tak nie jest” – mówi. „Ludzie są dość otwarci na temat tego, co robią.”
Sarah Zielinski jest asystentem redaktora w Smithsonian. Pisze bloga „Surprising Science” na Smithsonian.com.
.