De explosie van de kerncentrale van Tsjernobyl in 1986 joeg enorme hoeveelheden radioactief materiaal de lucht in. In de minuten tot jaren die volgden, gingen ongeveer 530.000 bergingsmedewerkers, zoals brandweerlieden, “liquidateurs” genaamd, naar binnen om de branden te blussen en de giftige puinhoop op te ruimen.
De liquidateurs, die werkten tussen 1987 en 1990, werden blootgesteld aan hoge stralingsniveaus, gemiddeld ongeveer 120 millisievert (mSv), volgens de Wereldgezondheidsorganisatie. Dat is meer dan duizend keer krachtiger dan een typische röntgenfoto van de borst, die 0,1 mSv straling afgeeft. En sommige van de allereerste hulpverleners werden blootgesteld aan niveaus die astronomisch hoger waren dan dat.
Dus, wat gebeurt er met het menselijk lichaam bij blootstelling aan zulke hoge stralingsniveaus?
Het is alsof je in een reusachtig, krachtig röntgenapparaat loopt dat overal straling afvuurt, zei dr. Lewis Nelson, voorzitter van de spoedeisende geneeskunde aan de Rutgers New Jersey Medical School. Maar in dit geval bestond het grootste deel van de straling uit een straling die nog schadelijker is dan röntgenstraling, gammastraling genaamd. Deze straling, wanneer zij door het lichaam gaat, is ioniserend.
Dit betekent dat zij elektronen verwijdert van atomen in de moleculen van het lichaam, waardoor chemische bindingen worden verbroken en weefsels worden beschadigd. Zeer hoge niveaus van ioniserende straling veroorzaken “stralingsziekte”.
In Tsjernobyl kregen 134 liquidateurs snel stralingsziekte, en 28 van hen stierven eraan. Deze mensen werden blootgesteld aan stralingsniveaus van 8.000 tot 16.000 mSv, of het equivalent van 80.000 tot 160.000 röntgenstralen op de borst, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie.
Stralingsziekte manifesteert zich meestal in het maagdarmkanaal en het beenmerg, zei Nelson. Die gebieden hebben snel delende cellen, wat betekent dat in plaats van strak opgerold en een beetje meer beschermd, het DNA wordt ontrafeld, zodat het kan worden gekopieerd. Dat maakt het gevoeliger voor de straling (dit is ook de reden waarom bestralingstherapie werkt om kankercellen aan te pakken, die zich ook snel delen).
Binnen een paar uur na de blootstelling, ontwikkelen mensen met stralingsziekte symptomen zoals diarree en braken, zei Nelson. Wanneer cellen zich niet goed kunnen delen, gaat het slijmvlies of de weefselbekleding van het maagdarmkanaal ook kapot, waardoor cellen en de bacteriën die in de darm leven (ook in de ontlasting) in de bloedbaan terechtkomen.
Dit zou zelfs een gezond persoon ziek maken, zei Nelson. Maar omdat de straling er ook voor zorgt dat het beenmerg geen infectiebestrijdende witte bloedcellen meer aanmaakt, kan het lichaam die infecties niet bestrijden. Mensen met stralingsziekte hebben daarom een verzwakt immuunsysteem en sterven vaak binnen een paar dagen aan bloedvergiftiging, of sepsis, zei hij.
Hoge stralingsniveaus kunnen ook brandwonden en blaren op de huid veroorzaken, die minuten tot een paar uur na de blootstelling zichtbaar worden en er net zo uitzien als zonnebrand, zei Nelson.
Terwijl de symptomen van het maag-darmkanaal en de brandwonden bijna onmiddellijk tot een paar uur na blootstelling aan de straling optreden, overleeft het beenmerg een paar dagen. Dit betekent dat er een latentieperiode is, waarin de persoon zelfs lijkt te verbeteren, voordat hij of zij symptomen van sepsis vertoont.
De mensen die stralingsziekte van Tsjernobyl overleefden, hadden jaren nodig om te herstellen, en velen van hen ontwikkelden staar omdat de straling de ooglenzen beschadigde, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie.
Lagere blootstellingen
Maar veel van de gezondheidsfocus rond Tsjernobyl-overlevenden is gericht geweest op de langetermijngevolgen van de stralingsblootstelling in deze gebieden. Het belangrijkste gevolg voor hen is een verhoogd risico op kanker.
“Maar vergeet niet dat het risico op kanker iets is wat je tien jaar later ziet, dus je moet nog tien jaar leven om het te zien,” zei Nelson. Dus het risico op kanker is over het algemeen meer een zorg voor degenen die Tsjernobyl overleefden, maar werden blootgesteld aan lagere stralingsniveaus.
De gegevens over dit risico zijn troebel, met zeer approximatieve aantallen, maar er wordt geschat dat 270.000 mensen in Oekraïne, Rusland en Wit-Rusland die anders geen kanker zouden hebben ontwikkeld, deze ziekten wel hebben ontwikkeld. Dit uitte zich vooral in schildklierkanker, direct veroorzaakt door radioactieve deeltjes jodium-131 die bij de explosie vrijkwamen.
De schildklier heeft jodium nodig om hormonen te produceren die onze stofwisseling regelen. Maar als het niet genoeg heeft van het gezonde, niet-radioactieve jodium dat in veel voedingsmiddelen voorkomt, absorbeert het het radioactieve jodium, en dit kan uiteindelijk leiden tot schildklierkanker.
Dit is de reden waarom in de HBO-serie “Tsjernobyl” mensen jodiumpillen nemen; het vullen van die voorraden jodium in de schildklier voorkomt dat deze het radioactieve jodium absorbeert. Deze radioactieve deeltjes, waaronder ook andere zoals cesium-137, komen het lichaam binnen door contact met de huid of via de mond en neus. In Tsjernobyl werden deze deeltjes de lucht in geslingerd, door de wind meegevoerd en vielen later weer neer in de omliggende gebieden, besmetten gewassen en water, en de mensen die ze aten.
- Beelden: Tsjernobyl, bevroren in de tijd
- Chernobyl Nuclear Disaster 25 Years Later (Infographic)
- 5 Everyday Things That Are Radioactive
Origineel gepubliceerd op Live Science.
Recent news