Hephaistos

De oude Griekse god van het vuur, de metallurgie en de ambachten, Hephaistos (Hephaestus) was de briljante smid van de Olympische goden, voor wie hij prachtige huizen, harnassen en ingenieuze apparaten vervaardigde. Hephaistos had zijn werkplaats onder vulkanen – de Etna op Sicilië was een favoriete verblijfplaats – en was, met zijn verlamde voet, uniek als de enige minder-dan-perfecte god. Bij de Romeinen stond hij bekend als Vulcanus of Volcanus.

Origins & Family

De oorsprong van Hephaistos is duister, maar hij komt waarschijnlijk voort uit het gangbare idee dat vroege koningen ook meesters moesten zijn in bepaalde ambachten, met name metaalbewerking, en misschien ook magie (waaronder het manipuleren van vuur zou hebben behoord). In de klassieke Griekse mythologie werd de god geboren uit Hera en zonder vader was Hephaistos, in tegenstelling tot de andere goden, een weinig fraaie verschijning. Zozeer zelfs dat hij in de Griekse mythologie door zijn moeder (of in andere verhalen door Zeus) uit de hemel zou zijn gegooid vanwege zijn lelijkheid en toen hij op het eiland Lemnos landde, was de god kreupel. Verzorgd door Thetis (en mogelijk ook door Eurynome, de dochter van Oceaan), bouwde hij zijn werkplaats op de vulkaan van het eiland, waar hij woonde in een onvergankelijk helder bronzen huis, waar hij zijn meesterwerken van de metallurgie creëerde.

De lichamelijke problemen van de god kunnen in de mythe een weerspiegeling zijn geweest van de realiteit van de zware werkomstandigheden van een smid, waar herhaaldelijk hameren en giftige dampen hun tol kunnen eisen van zowel geest als lichaam. De beroemde kenner van de Griekse mythen, Robert Graves, heeft een andere theorie en wijst erop dat in veel oude stammen in zowel West-Afrika als Scandinavië de dorpssmid, een bijzonder belangrijk en vereerd lid van de gemeenschap, vaak opzettelijk kreupel werd gemaakt, zodat hij zijn diensten niet gemakkelijk aan een rivaliserend dorp kon aanbieden.

Terugkerend naar de mythologie, trouwde Hephaistos met de godin Aphrodite. De onwaarschijnlijke verbintenis kwam tot stand doordat Hephaistos zijn moeder Hera gevangen hield in de onzichtbare ketenen van een troon die hij had gebouwd, en het huwelijk was de prijs voor de vrijlating. Het tafereel is populair in de Griekse kunst en stelt gewoonlijk Dionysos voor die Hephaistos, onder invloed van wijn, naar de Olympus leidt om de gevangen Hera te bevrijden. Het huwelijk hield echter geen stand omdat Aphrodite talrijke affaires had, met name met de god Ares, hoewel de twee op heterdaad betrapt werden. Het hele verhaal wordt vrij gedetailleerd verteld door de bard Demodocus in Boek 8 van Homerus’ Odyssee. Hephaistos, op een dag ingelicht door Helios, zag de minnaars voor zichzelf en besloot hen de volgende keer dat zij misbruik maakten van zijn bed te vangen door er een ingenieus en onzichtbaar net van kettingen omheen te ontwerpen. Het amoureuze paar raakte verstrikt in de gouden val en Hephaistos riep alle Olympische goden bijeen om het spektakel te aanschouwen. Er werd gelachen op de hoogten van de Olympus en toen Ares eindelijk bevrijd was, vluchtte hij naar Thracië en Aphrodite naar Paphos, Cyprus.

Hephaistos’ meest opmerkelijke nakomelingen in de Griekse mythologie waren Erechtheus, de eerste koning van Athene, en Periphetes, die in de buurt van Epidaurus woonde en beroemd werd om het doden van vreemdelingen met een ijzeren knots. In de Attische mythologie probeerde Hephaistos eens Athena te verkrachten, maar de godin stootte hem af. Het sperma dat op haar been spatte werd afgeveegd, landde op aarde en baarde de Atheners. Hephaistos leende ook zijn naam aan een van de traditionele stammen van Attica. Tenslotte had Hephaistos, om de god in zijn werkplaats bij te staan, een team van reusachtige cyclops.

Teken in voor onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief!

Vaardigheden & Associaties

Als ingenieus vakman wordt Hephaistos gecrediteerd voor het maken van de scepter en de aegis van Zeus, de helm van Hermes, geheime sluitdeuren voor Hera’s kamers, en zelfs de lieftallige eerste vrouw, Pandora, die hij uit klei boetseerde. Hij vervaardigde ook automaten – gouden dienstmeisjes die konden spreken en intelligent waren – voor zichzelf, bronzen Talos als geschenk voor koning Minos van Kreta, en waakhonden voor Alcinous, koning van Phaeacia. De god trad zelfs op als vroedvrouw bij de geboorte van Athena, door met zijn bijl het hoofd van Zeus te splijten zodat de godin daaruit geboren kon worden.

Zowel Homerus als Hesiod beschrijven Hephaistos als ‘de kreupele-voet god’ en ‘de kreupele’. Hij steunt de Achaeërs in de Trojaanse oorlog, vecht en verslaat de riviergod Xanthos op gedenkwaardige wijze met vuur en vervaardigt voor Achilles een prachtig harnas en een schild van brons, goud, zilver en tin, dat is versierd met een veelheid aan taferelen en door Homerus uitvoerig wordt beschreven.

Verering & Heilige plaatsen

Hephaistos werd vooral vereerd in Athene en Lemnos in het noordoostelijke deel van de Egeïsche Zee. Athene had een beroemde tempel gezamenlijk gewijd aan de god en Athena (ook een beschermgod van ambachten en hun exponenten); nog steeds staande op een verhoging in de nu opgegraven oude Agora, is het een van de best bewaarde tempels in de Griekse wereld. De Dorische tempel, gebouwd rond 449 v. Chr. en soms ook bekend onder de naam Hephaisteion of Thesium, heeft 13 zuilen aan de lange zijden en zes aan de gevels. De tempel bevatte oorspronkelijk grote bronzen beelden van Athena en Hephaistos. Volgens Sophocles trokken smeden met hun gereedschap door de stad tijdens het jaarlijkse Chalkeia-festival, ter ere van dit godenpaar. Het nog spectaculairdere Hephaestia-festival werd slechts eens in de vijf jaar in Athene gehouden en omvatte fakkeltochten en extravagante offers ter ere van Athena en Hephaistos.

Op Lemnos, waar de god, zoals we hebben gezien, in sommige verslagen ter aarde werd geworpen, gaf Hephaistos zijn naam aan de stad Hephaistia, die een heiligdom had dat aan hem was gewijd. Bepaalde oriëntatiepunten op het eiland werden in verband gebracht met de god en zijn ambacht, zoals de baai van Mudros (wat “massa van gesmolten metaal” betekent). Zelfs de aarde van het eiland werd in de oudheid geëxporteerd omdat men geloofde dat deze zowel geneeskrachtige als giftige eigenschappen had. Andere plaatsen waar Hephaistos werd vereerd en die vaak in verband werden gebracht met natuurlijk ontstane vuren waren Caria en Lycia. In Agrigento op Sicilië stond ooit een belangrijke tempel die aan de god was gewijd (ca. 430 v. Chr.), hoewel er thans weinig overblijfselen van zijn. Aangezien de god verondersteld werd zijn werkplaats onder vulkanen te hebben, werd hij in verband gebracht met vele vulkanen, maar vooral met de Aetna (Etna) op Sicilië.

Voorstelling in de kunst

In de oude Griekse kunst wordt Hephaistos vaak afgebeeld met een pilos of werkmanshoed op en een exomis of werkmansuniek aan. Hij houdt ook vaak een tang vast, een bijl, hamer, zaag of beitel, en hij wordt vaak zijdelings gezeten op een muilezel. Deze laatste afbeelding verwijst naar zijn kreupelheid die, vreemd genoeg, zelden expliciet wordt afgebeeld in de Griekse kunst. Op enkele Attische vazen zijn de voeten van de god naar achteren gericht. Hij is een prominente figuur op het oostelijke fronton van het Parthenon (447-432 v. Chr.) waar de scène van Athena’s geboorte is afgebeeld. Dit mythologische onderwerp was ook populair op Attisch aardewerk waar Hephaistos met zijn bijl het hoofd van Zeus splijt op de plaats waar Athena wordt geboren. Het oostelijke fries van het Parthenon toont alle goden van Olympus in een rij kijkend naar de Panatheense processie van de stad met Athena en Hephaistos, de twee beschermheren van de ambachten, naast elkaar zittend, babbelend.