Anubis

Anubis is de Egyptische god van de mummificatie en het hiernamaals, alsook de beschermgod van de verloren zielen en de hulpelozen. Hij is één van de oudste goden van Egypte, die zich waarschijnlijk heeft ontwikkeld uit de vroegere (en veel oudere) jakhalsgod Wepwawet, met wie hij vaak wordt verward. De beeltenis van Anubis is te zien op koninklijke graven uit de Eerste Dynastie van Egypte (ca. 3150-2890 v. Chr.), maar het is zeker dat hij reeds vóór deze periode een cultus had ontwikkeld om op de muren van de graftombe te worden aangeroepen voor bescherming. Men denkt dat hij zich ontwikkelde als reactie op wilde honden en jakhalzen die pas begraven lijken opgroeven ergens in de Predynastieke Periode in Egypte (ca. 6000-3150 v. Chr.), omdat de Egyptenaren geloofden dat een krachtige hondachtige god de beste bescherming bood tegen wilde hondachtigen.

Afbeelding & Associaties

Hij wordt afgebeeld als een zwarte hondachtige, een jakhals-hond hybride met puntige oren, of als een gespierde man met het hoofd van een jakhals. De kleur zwart werd gekozen vanwege zijn symboliek, niet omdat Egyptische honden of jakhalzen zwart waren. Zwart symboliseerde zowel het verval van het lichaam als de vruchtbare grond van de Nijlvallei, die stond voor regeneratie en leven. De krachtige zwarte hond was dus de beschermer van de doden, die ervoor zorgde dat zij de rechten kregen die hun toekwamen bij hun begrafenis en die hen bijstond in het hiernamaals om hen te helpen bij hun wederopstanding. Hij stond bekend als “Eerste van de Westerlingen” vóór de opkomst van Osiris in het Middenrijk (2040-1782 v. Chr.), wat betekende dat hij de koning van de doden was (aangezien “Westerlingen” de Egyptische term was voor overleden zielen in het hiernamaals die in westelijke richting lagen, in de richting van de zonsondergang). In deze rol werd hij geassocieerd met eeuwige gerechtigheid en hij behield deze associatie later, zelfs nadat hij was vervangen door Osiris die toen de eretitel “Eerste der Westerlingen” kreeg.

In vroegere tijden werd Anubis beschouwd als de zoon van Ra en Hesat (geassocieerd met Hathor), maar na zijn assimilatie in de Osiris-mythe werd hij beschouwd als de zoon van Osiris en zijn schoonzuster Nephthys. Hij is de eerste god die op grafmuren wordt afgebeeld en wordt aangeroepen ter bescherming van de doden. Meestal wordt hij afgebeeld als verzorger van het lijk van de koning, als voorzitter van de mummificatie en begrafenissen, of als staande met Osiris, Thoth, of andere goden bij de Weging van het Hart van de Ziel in de Hal van de Waarheid in het hiernamaals. Een populaire afbeelding van Anubis is de staande of knielende man met de jakhalskop die de gouden weegschaal vasthoudt waarop het hart van de ziel werd gewogen tegen de witte veer van de waarheid. Zijn dochter is Qebhet (ook bekend als Kabechet) die koel water brengt naar de zielen van de doden in de Hal der Waarheid en die de pas overledenen troost biedt. De associatie van Anubis met Nephthys (bekend als “Vriend van de Doden”) en Qebhet benadrukt zijn langdurige rol als beschermer van de doden en gids voor de zielen in het hiernamaals.

Naam &Rol in Religie

De naam “Anubis” is de Griekse vorm van het Egyptische Anpu (of Inpu) dat “vergaan” betekende, wat duidt op zijn vroege associatie met de dood. Hij had vele bijnamen naast “Eerste der Westerlingen” en was ook bekend als “Heer van het Heilige Land” (verwijzend naar het gebied in de woestijn waar de necropolen zich bevonden), “Hij die op zijn Heilige Berg is” (verwijzend naar de kliffen rond een bepaalde necropolis waar wilde honden en jakhalzen samenkwamen), “Heerser over de Negen Bogen” (een verwijzing naar de uitdrukking gebruikt voor traditionele vijanden van Egypte die werden voorgesteld als negen gevangenen die voor de koning bogen), “De Hond Die Miljoenen Slikt” (een eenvoudige verwijzing naar zijn rol als god des doods), “Meester van de Geheimen” (omdat hij wist wat er na de dood wachtte), “Hij Die In De Balsemplaats Is” (een verwijzing naar zijn rol in het mummificatieproces), en “Voorste Van De Goddelijke Stand”, verwijzend naar zijn aanwezigheid in de balsemhok en de grafkamer.

Zoals zijn verschillende bijnamen duidelijk maken, stond Anubis centraal in elk aspect van de doodservaring van een individu in de rol van beschermer en stond zelfs met de ziel na de dood als een rechtvaardige rechter en gids. De geleerde Geraldine Pinch zegt hierover het volgende: “Anubis hielp de doden te oordelen en hij en zijn leger van boodschappers waren belast met het straffen van hen die graven schonden of de goden beledigden” (104). Hij hield zich vooral bezig met het beheersen van de impulsen van hen die wanorde wilden zaaien of zich aansloten bij de chaos. Pinch schrijft:

Een verhaal uit het eerste millennium v. Chr. vertelt hoe de god Set zich vermomde als een luipaard om het lichaam van Osiris te benaderen. Hij werd gegrepen door Anubis en over zijn hele lichaam gebrandmerkt met een heet ijzer. Volgens de Egyptische mythe kreeg het luipaard zo zijn vlekken. Anubis vilde vervolgens Set en droeg zijn bloederige huid als waarschuwing voor boosdoeners. In deze tijd voerde Anubis het bevel over een leger van demonische boodschappers die lijden en dood veroorzaakten. (105)

In de Vroege Dynastieke Periode (ca. 3150-2613 v.Chr.) en het Oude Koninkrijk (ca. 2613-2181 v. Chr.) was Anubis de enige Heer van de Doden en rechtvaardige rechter van de ziel, maar naarmate de mythe van Osiris populairder werd, nam deze laatste god steeds meer attributen van Anubis over. Anubis bleef echter een zeer populaire god, en daarom werd hij in de Osiris-mythe opgenomen door zijn vroegere afkomst en geschiedenis te negeren en hem de zoon te maken van Osiris en Nephthys, geboren uit hun verhouding. Volgens dit verhaal werd Nephthys (de vrouw van Set) aangetrokken door de schoonheid van Osiris (de broer van Set) en transformeerde zij zich om zich aan hem voor te doen als Isis (de vrouw van Osiris). Osiris sliep met Nephthys en zij werd zwanger van Anubis, maar verliet hem kort na zijn geboorte uit vrees dat de verhouding door Set zou worden ontdekt. Isis ontdekte de verhouding en ging op zoek naar het kind. Toen zij het vond, adopteerde zij het als haar eigen kind. Set kwam ook achter de verhouding, en dit wordt als een deel van de reden gegeven voor zijn moord op Osiris.

Teken in op onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief!

Na zijn assimilatie in de Osiris-mythe werd Anubis regelmatig gezien als Osiris’ beschermer en “rechterhand” die het lichaam van de god na zijn dood bewaakte, toezag op de mummificatie, en Osiris bijstond in het oordeel over de zielen van de doden. Anubis werd regelmatig aangeroepen (zoals blijkt uit amuletten, grafschilderingen en geschreven werken) voor bescherming en wraak; vooral als een machtige bondgenoot bij het uitvoeren van vervloekingen op anderen of bij het verdedigen van zichzelf tegen zulke vervloekingen.

Hoewel Anubis zeer goed vertegenwoordigd is in kunstwerken door de geschiedenis van Egypte heen, speelt hij geen grote rol in veel mythen. Zijn vroege rol als Heer van de Doden, vóór de assimilatie in de Osiris-mythe, was statisch omdat hij slechts een enkele plechtige functie vervulde die zich niet leende voor verdere uitwerking. Als beschermer van de doden, die de mummificatie en dus de conservering van het lichaam heeft uitgevonden, schijnt hij het te druk te hebben gehad om zich te mengen in het soort verhalen dat over de andere Egyptische goden werd verteld. Verhalen over Anubis komen allemaal overeen met het verhaal dat Geraldine Pinch hierboven vertelt.

Verering van de God

De priesters van Anubis waren mannen en droegen bij het uitvoeren van rituelen vaak maskers van de god, gemaakt van hout. Het cultuscentrum van de god was in Opper-Egypte in Cynopolis (“de stad van de hond”), maar er waren heiligdommen voor hem in het hele land en hij werd universeel vereerd in elk deel van het land. De geleerde Richard H. Wilkinson schrijft:

De kapel van Anubis in de tempel van Hatsjepsoet te Deir el-Bahri heeft wellicht de continuïteit gegeven aan een eerder heiligdom van de god in dat gebied en biedt een uitstekend voorbeeld van het voortdurende belang van de god lang na zijn assimilatie in de cultus van Osiris. Omdat hij de mummie van Osiris zou hebben voorbereid, werd Anubis de beschermgod van de balsemers en in de Memphitische necropolis lijkt een gebied dat verband hield met de balsemers een soort brandpunt te zijn geworden voor de cultus van Anubis in de Late Periode en de Ptolemeïsche tijd en wordt het door moderne Egyptologen “het Anubeion” genoemd. Er zijn maskers van de god bekend, en priesters die Anumbis vertegenwoordigden bij de voorbereiding van de mummie en de begrafenisrituelen hebben deze maskers met jakhalskoppen wellicht gedragen om zich voor te doen als de god; ze werden zeker gebruikt voor processiegebruik, zoals dit wordt afgebeeld en in late teksten wordt vermeld. De vele twee- en driedimensionale voorstellingen van Anubis die bewaard zijn gebleven in funeraire contexten wijzen op het grote belang van de god in dit aspect van de Egyptische godsdienst en amuletten van de god waren ook gebruikelijk. (190)

Hoewel hij in vele mythen geen belangrijke rol speelt, was zijn populariteit immens, en zoals bij vele Egyptische godheden bleef hij voortbestaan in andere periodes door associatie met de goden van andere landen. De Grieken associeerden hem met hun god Hermes die de doden naar het hiernamaals begeleidde en, volgens de Egyptologe Salima Ikram,

werd hij geassocieerd met Charon in de Grieks-Romeinse periode en met Sint Christoffel in de vroeg Christelijke periode…Het is waarschijnlijk dat Anubis wordt voorgesteld als een super-kanide, die de meest saillante eigenschappen van verschillende soorten kaniden combineert, in plaats van alleen maar een jakhals of een hond te zijn. (35-36)

Deze “super-kanide” bood de mensen de zekerheid dat hun lichaam zou worden gerespecteerd bij hun dood, dat hun ziel zou worden beschermd in het hiernamaals, en dat zij een eerlijk oordeel zouden krijgen voor hun levenswerk. Dit zijn dezelfde zekerheden die de mensen vandaag de dag zoeken, en het is gemakkelijk te begrijpen waarom Anubis zo’n populaire en blijvende god was. Zijn beeltenis is nog steeds een van de meest herkenbare van alle Egyptische goden, en replica’s van zijn beelden en graftombe-schilderingen zijn nog steeds populair, vooral onder hondenbezitters, in de moderne tijd.