Paul był wyznawcą Jezusa Chrystusa, który sławnie nawrócił się na chrześcijaństwo na drodze do Damaszku po prześladowaniu samych wyznawców wspólnoty, do której dołączył. Jednak, jak zobaczymy, Paweł jest raczej opisywany jako jeden z założycieli religii niż jako jej konwertyta. Uczeni przypisują Pawłowi siedem ksiąg Nowego Testamentu; był on wpływowym nauczycielem i misjonarzem w dużej części Azji Mniejszej i dzisiejszej Grecji.
Założyciel chrześcijaństwa
W ostatnim stuleciu uczeni zaczęli doceniać Pawła jako rzeczywistego założyciela ruchu religijnego, który stał się chrześcijaństwem. Paweł był Żydem z diaspory, członkiem partii faryzeuszy, który doświadczył objawienia o zmartwychwstałym Jezusie. Po tym doświadczeniu podróżował po całym wschodnim Imperium Rzymskim, głosząc „dobrą nowinę”, że Jezus wkrótce powróci z nieba i zapoczątkuje panowanie Boga („królestwo”). Paweł nie zakładał nowej religii; wierzył, że jego pokolenie jest ostatnim przed czasem końca, kiedy to wiek ten zostanie przekształcony. Jednakże, gdy czas mijał, a Jezus nie powrócił, Ojcowie Kościoła w II wieku zwrócili się do pism Pawła, aby potwierdzić to, co ostatecznie miało być stworzeniem chrześcijańskiego dogmatu. W ten sposób Paweł może być postrzegany jako założyciel chrześcijaństwa jako odrębnej religii poza judaizmem.
Advertisement
W tradycji chrześcijańskiej jest on znany jako Paweł z Tarsu, ponieważ to właśnie tam, według Łukasza, się urodził (Dzieje Apostolskie 9:11). W tamtym czasie Tars znajdował się w prowincji Cylicji, obecnie współczesnej Turcji. Jednak sam Paweł wskazuje, że pochodził z okolic Damaszku, który znajdował się w Syrii (zob. List do Galatów). Łukasz podał wiele standardowych elementów z życia Pawła, ale większość z nich stoi w jawnej opozycji do tego, co sam Paweł ujawnia w swoich listach. Na przykład, Łukasz twierdzi, że Paweł dorastał w Jerozolimie, ucząc się u stóp wielu, którzy byliby uważani za pierwszych rabinów normatywnego judaizmu, a w końcu został członkiem rady, czyli Sanhedrynu. Sam Paweł mówi, że odwiedził Jerozolimę tylko dwa razy, a nawet wtedy jego pobyt trwał kilka dni. Co zrobić z takimi sprzecznościami?
Z jednej strony, Łukasz ma bardzo oczywisty cel w przedstawieniu Pawła jako kogoś, kto chętnie podporządkowuje się wszelkim nakazom z Jerozolimy, stale konsultując się z nimi, jak powinien prowadzić swoją „misję”. Z drugiej strony, Paweł również ma swój plan, twierdząc, że nikt z ludzi nie mówił mu, co ma robić, ale że to zmartwychwstały Chrystus przekazał mu plan działania (zob. List do Galatów), dlatego też nieustannie odrzuca on jakikolwiek wpływ Jerozolimy na swoją działalność. W ostatecznym rozrachunku, jeśli chodzi o historyczność, zarówno jeśli chodzi o motywację Pawła, jak i jego rzeczywistą działalność, zazwyczaj lepiej jest sięgnąć po listy Pawła niż po wersję Łukasza.
Advertisement
Dzieła Pawła
W Nowym Testamencie mamy 14 listów tradycyjnie przypisywanych Pawłowi, ale naukowy konsensus obecnie utrzymuje, że z tych 14, siedem zostało rzeczywiście napisanych przez Pawła:
- 1 Tesaloniczan
- Galacjan
- Philemon
- Filipcjan
- 1 &2 Koryntian
- Rzymian
Pozostałe zostały najprawdopodobniej napisane przez ucznia Pawła, używającego jego imienia, by nieść autorytet. Rozumiemy te listy jako okolicznościowe, co oznacza, że nigdy nie były one przeznaczone jako teologia systematyczna lub traktaty o chrześcijaństwie. Innymi słowy, listy te są odpowiedzią na konkretne problemy i okoliczności, jakie pojawiły się w różnych wspólnotach. Nie zostały napisane jako uniwersalne dyktaty, które miały służyć jako ideologia chrześcijańska, lecz dopiero z czasem nabrały wagi i znaczenia.
Zapisz się na nasz cotygodniowy biuletyn e-mailowy!
Nawrócenie Pawła
Paweł był faryzeuszem i twierdzi, że jeśli chodzi o „Prawo”, był bardziej gorliwy i wiedział o nim więcej niż ktokolwiek inny. W przeważającej części jego listów Prawo, o którym mowa, to Prawo Mojżesza. Był z plemienia Beniamina (a zatem Łukasz mógł użyć wcześniejszego imienia Saul, dość znanego imienia Beniamina; zmiana imienia często wiąże się ze zmianą punktu widzenia na nową osobę – Abram na Abrahama, Jakub na Izraela, Szymon na Piotra itd. Uderzenie w ślepca na drodze do Damaszku stało się metaforą nagłego oświecenia i nawrócenia.
Jednakże „nawrócony” nie jest najtrafniejszym określeniem, jakie można do niego zastosować. Konwersja zakłada zmianę z jednego rodzaju przekonań na inne. Istnieją dwa problemy z tą koncepcją zastosowaną do Pawła:
- w tamtym czasie nie istniała zasadniczo żadna religia chrześcijańska, na którą mógłby się nawrócić
- sam Paweł jest niejednoznaczny, jeśli chodzi o zrozumienie tego, za co by się uważał.
Kiedy mówi: „Gdy byłem wśród pogan, postępowałem jak poganin, a gdy wśród Żydów, postępowałem jak Żyd; byłem wszystkim dla wszystkich ludzi”, nie pomaga nam to w rozwiązaniu tej kwestii. Mówiąc o tym, co stało się z Pawłem, lepiej chyba powiedzieć, że został on powołany przez Boga, zgodnie z tradycją powoływania proroków starożytnego Izraela.
Advertisement
W Liście do Galatów Paweł powiedział, że otrzymał wizję zmartwychwstałego Jezusa, który zlecił mu bycie Apostołem pogan. To było kluczowe dla Pawła, jeśli chodzi o jego autorytet. Wszyscy wiedzieli, że nigdy nie należał do wewnętrznego kręgu, więc dyrektywa prosto od Jezusa była sposobem, w jaki Paweł przekonywał, że ma taki sam autorytet jak wcześniejsi Apostołowie. Jest to również niezwykle ważne w odkrywaniu poglądów Pawła na Prawo Mojżesza, jeśli chodzi o jego obszar rekrutacji i coś, o czym zawsze należy pamiętać, próbując analizować jego poglądy.
Powołanie Pawła do bycia Apostołem pogan było szokujące, ponieważ, jak swobodnie przyznaje, wcześniej prześladował kościół Boży. Cóż za pełne napięcia zdanie! Większość uczonych nie może się zgodzić co do tego, co ono oznacza. Pierwszy problem dotyczy słowa „prześladował”. W języku greckim może to oznaczać cokolwiek, od wyśmiewania, przez rzucanie jajkami, aż po fizyczne znęcanie się. Łukasz nigdy tak naprawdę tego nie wyjaśnia, ani nie podaje żadnego wytłumaczenia, dlaczego to zrobił. Łukasz mówi, że głosował nad karą śmierci dla chrześcijan w Sanhedrynie, a następnie uzyskał od najwyższego kapłana nakaz aresztowania chrześcijan w Damaszku (gdzie miał swoje objawienie). Jest to hiperbola ze strony Łukasza, ówczesny arcykapłan nie miał takiej władzy, zwłaszcza w innej prowincji.
Paul as a Persecutor
Paul prawdopodobnie wymierzył to, co sam otrzymał – 39 batów, formę dyscypliny synagogalnej. Ale to rodzi kolejne pytania. Rady synagogalne miały władzę tylko za zgodą tych, którzy byli we wspólnocie. Innymi słowy, Paweł mógł od tego odejść, ale tego nie zrobił – czy to znowu wskazuje na to, że nadal uważał się za Żyda? I ponownie, za co otrzymał baty? Co chrześcijanie mówili/robili, co mogło prowadzić do działań dyscyplinarnych? Wiele teorii zostało zaproponowanych na przestrzeni wieków:
Wspieraj naszą organizację non-profit
Z twoją pomocą tworzymy darmowe treści, które pomagają milionom ludzi uczyć się historii na całym świecie.
Zostań członkiem
Reklama
- Chrześcijanie nauczali wbrew Prawu Mojżeszowemu. Jest to prawda, gdy chodzi o pogan, ale pogan nigdy nie oczekiwano, że będą przestrzegać Prawa.
- Chrześcijanie podsycali w ludziach mesjański zapał. Były to dziesięciolecia prowadzące do żydowskiej rewolty. Czy władze synagogalne widziały w takich kazaniach zagrożenie dla pokoju ich społeczności wobec Rzymu?
- Chrześcijanie i Żydzi toczyli zaciętą rywalizację o dusze tych pogan, którzy przesiadywali w synagogach, a Żydzi widzieli w chrześcijanach zagrożenie dla swoich terenów rekrutacyjnych. To jest oczywisty fałsz; judaizm nie był religią misyjną.
- Paul, podobnie jak Jan, zawiera wysoką chrystologię. Jego doświadczenie widzenia Jezusa w niebie oznacza, że Jezus był już dla niego w pewnym sensie deifikowany. I opowiadał się za oddawaniem czci Jezusowi, co jest prawdopodobnie punktem zwrotnym między Żydami a chrześcijanami. Powtarza hymn, który odziedziczył w liście do Filipian:
5 W waszych wzajemnych stosunkach kierujcie się tym samym nastawieniem, co Chrystus Jezus:
6 Który będąc w samej naturze Bogiem,
nie uważał równości z Bogiem za coś, co można by wykorzystać dla własnej korzyści;
7 raczej siebie samego uczynił niczym
przyjmując naturę sługi,
stając się podobnym do człowieka.
8 A przybrawszy postać człowieka,
uniżył samego siebie
, stając się posłusznym aż do śmierci –
nawet śmierci krzyżowej!
9 Dlatego też Bóg Go wywyższył aż do najwyższego miejsca
i darował Mu imię, które jest ponad wszelkie imię,
10 aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano,
w niebie i na ziemi, i pod ziemią,
11i każdy język uznał, że Jezus Chrystus jest Panem,
ku chwale Boga Ojca.
„Aby zgięło się każde kolano” wskazuje na uwielbienie. W judaizmie hellenistycznym istniało wiele istot niebiańskich, wraz z towarzyszącymi im hierarchiami (archanioły, cherubiny, serafiny itd.), ale nikt nigdy nie zalecał oddawania czci którejkolwiek z tych istot – było to zarezerwowane tylko dla Boga. W tym miejscu chrześcijanie rozpoczynali proces oddzielania się od religii macierzystej.
Paweł &Prawo
Zadaniem Pawła, tak jak on to widział, było niesienie „dobrej nowiny” poganom. Prawie wszystko, co pisze o Prawie, odnosi się właśnie do tego. W tradycji izraelskiej Prawo Mojżesza nigdy nie było rozumiane jako odnoszące się do pogan, więc poganie nie muszą podlegać obrzezaniu, prawom dietetycznym czy przepisom dotyczącym szabatu. Te trzy są w centrum uwagi, ponieważ są to fizyczne rytuały, które utrzymują społeczności oddzielone, a Paweł starał się przełamać bariery między społecznościami. Paweł był nieugięty w tym temacie. Jednym z powodów jest to, że prawdopodobnie tego właśnie doświadczył – najprawdopodobniej zaobserwował jakieś manifestacje ducha, które miały miejsce, gdy poganie zostali ochrzczeni (takie jak mówienie językami, trzęsienie się pokoju, prorokowanie itp. Jeśli Bóg postanowił zatwierdzić pogan w ten sposób, jak mogliby oni nie być włączeni do królestwa?
Advertisement
Ale Paweł miał problem. Był faryzeuszem. Prawo miało dla niego wielkie znaczenie. Jak Bóg mógł stworzyć Prawo, ale potem nie zastosować go powszechnie? W tym miejscu sprawa się trochę komplikuje – nigdy nie może powiedzieć, że Prawo nie jest dobre, więc go broni, ale jednocześnie nie stosuje go do pogan. Czyniąc to, czasami sam siebie zapędza w kozi róg i dostarcza wieków uczonych książek i komentarzy na ten właśnie temat.
List do Galatów zajmuje się tym problemem Prawa. Plan Pawła zakładał zakładanie wspólnot w całym Imperium Wschodnim, a następnie utrzymywanie z nimi kontaktu poprzez listy lub odwiedzanie ich, aby sprawdzić, jak sobie radzą. Galacja była prowincją w środkowej Turcji. Najwyraźniej po odejściu Pawła pojawili się inni, którzy nauczali innej ewangelii. Paweł był tym oburzony. Jak powiedział: „Nawet gdyby została wydana przez aniołów, nie ma innej ewangelii niż jego”. Ta odmienna ewangelia popierała obrzezanie, prawa dietetyczne i obowiązki sabatowe, czyli właśnie to, z czym Paweł walczył. Powtórzył więc swoje nauczanie w tej sprawie dla tych wspólnot.
Wracając do Pisma Świętego, znalazł swoje uzasadnienie w historii powołania Abrahama w Księdze Rodzaju 12. Zarówno ze względu na imię (ojciec narodów), jak i obietnicę, Paweł twierdził, że poganie byli objęci tym pierwotnym przymierzem („narody”, po grecku etnos, jest tym, co tłumaczy się jako „poganie”). Ale w takim razie, dlaczego Bóg dał Prawo Mojżesza, które ogranicza włączenie? Paweł argumentował, że Prawo służyło jako pedagogus. Pedagogus był wychowawcą, najczęściej niewolnikiem, który towarzyszył młodym chłopcom do szkoły, a także oferował zajęcia w domu. Innymi słowy, Prawo służyło jako przewodnik do zdefiniowania grzechu, bo jeśli nie wiedzieliśmy, czym jest grzech, jak mogliśmy dokonać wyboru? Teraz jednak Chrystus jest „telosem Prawa”. Niektóre Biblie tłumaczą to jako „koniec Prawa”, ale dokładniej oznacza to „cel Prawa.”
Czy to oznacza, że żydowscy naśladowcy Chrystusa nie musieli już przestrzegać Prawa? Oczywiście, że nie – jeśli urodziłeś się pod Prawem, jesteś zobowiązany do jego przestrzegania.
Przez wieki nauczanie Pawła było podsumowywane wyrażeniem „wolna od Prawa misja do pogan”, ale to jest naprawdę błędne określenie i doprowadziło do wielu błędnych wniosków na temat myśli Pawła. Jego poganie mieli być wolni od obrzezania, praw dietetycznych i przepisów szabatowych, ale nie byli całkowicie wolni od Prawa. Nie wyobrażaj sobie ani przez chwilę, że Paweł pozwolił swoim poganom kontynuować bałwochwalstwo lub inne pogańskie zwyczaje, a on włączył żydowskie koncepcje etyczne i charytatywne do swoich społeczności. W swojej książce Paul, E. P. Sanders stosuje nowoczesne metody socjotechniczne do badania poglądów Pawła na Prawo i dochodzi do wniosku, że postępuje on zgodnie ze schematem religii, czyli jak się w nią wchodzi i jak się w niej pozostaje. Dla Pawła, poganie dostają się nie przez przestrzeganie Prawa, ale gdy już się dostaną, przestrzegają Prawa (lub wersji Pawła).
Inne zdanie Pawła stało się podstawą wieków komentarzy, których kulminacją było oddzielenie się Marcina Lutra od kościoła rzymskiego. Paweł twierdził, że poganie są zbawieni przez samą wiarę, a nie przez uczynki Prawa. Przez uczynki Prawa rozumiał te rytualne bariery między społecznościami: obrzezanie, przepisy dietetyczne itd. Ale przez wieki było to rozumiane jako wielki podział między judaizmem a chrześcijaństwem. Uważna lektura jego listów wskazuje, że Paweł nie występuje przeciwko judaizmowi per se, ale przeciwko tym innym chrześcijanom, którzy wierzą, że poganie muszą najpierw stać się Żydami, zanim wejdą do wspólnoty. Kim byli ci inni chrześcijanie? Sądzimy, że prawdopodobnie byli to chrześcijanie pochodzenia pogańskiego, a nie Żydzi. Dlaczego więc chrześcijanie pochodzenia pogańskiego mieliby popierać obrzezanie?
Paul mówi, że po kilku latach pobytu na polu misyjnym udał się do Jerozolimy na spotkanie z poganami (które może, ale nie musi być spotkaniem, o którym Łukasz opowiada w Dziejach Apostolskich 15). Czas był dziwny (uczeni umiejscawiają to spotkanie około roku 49/50). Według Łukasza, poganie zostali zatwierdzeni po spotkaniu Piotra z Korneliuszem, dlaczego więc po latach potrzebne jest spotkanie, aby rozstrzygnąć tę kwestię? Jedna z teorii mówi, że czas mijał, a Jezus jeszcze nie powrócił. Być może niektórzy poganie-chrześcijanie myśleli, że popełnili błąd, nie stając się najpierw Żydami, i sądzili, że w ten sposób pomogą przyspieszyć czas końca.
Paweł nie martwi się o czas w ten sam sposób. Dzięki własnemu doświadczeniu uznał, że kiedy jego poganie zwrócili się do Boga Izraela, był to znak dni ostatecznych (element tradycji prorockiej dotyczący ostatecznej interwencji Boga). Jako „apostoł pogan”, jego rola wśród tej grupy była kluczowa dla wprowadzenia tych ostatecznych elementów. Innymi słowy, królestwo czeka, aż Paweł dotrze do tak wielu pogan, jak tylko będzie mógł. Gdy to zostanie osiągnięte, wtedy Żydzi zobaczą światło i przyłączą się (Rz 9-11).
Śmierć
Nie możemy potwierdzić, gdzie i jak Paweł umarł. List Pawła do Rzymian jest najprawdopodobniej jednym z jego ostatnich zachowanych dzieł, w którym powiedział swoim słuchaczom, że jedzie do Jerozolimy na wizytę, a następnie przyjedzie do Rzymu, aby się z nimi zobaczyć (z planami kontynuacji do Hiszpanii). Łukasz opowiedział historię aresztowania Pawła w Jerozolimie, gdzie (jako obywatel rzymski) miał prawo odwołać się do cesarza rzymskiego. Księga Dziejów Apostolskich kończy się aresztem domowym Pawła w Rzymie, który kontynuuje swoje kazania. Dopiero w późniejszych opowiadaniach, z II w. n.e., znajdujemy legendarny materiał o procesie Pawła w Rzymie (z rzekomymi listami między Pawłem a filozofem stoickim, Seneką). Po skazaniu został ścięty, a jego ciało pochowano poza murami miasta, na drodze do Ostii, aby jego grób nie stał się sanktuarium. Pawła, poza murami miasta, a Watykan zawsze twierdził, że jego ciało spoczywa w sarkofagu na terenie kościoła.
.