Mythologie en folklore van de wolf
Weinig dieren op aarde roepen zulke sterke emoties op als de wolf, of hebben zoveel geleden als gevolg van misverstanden. Ondanks zijn felle reputatie is het een schuw, intelligent en ongrijpbaar wezen. Er zijn tal van sprookjes over wolven, gehuld in nevelen van angst, bewondering, ontzag en afkeer. In jager-verzamelaars samenlevingen werd de wolf vaak gerespecteerd voor zijn ongelooflijke zintuigen en jacht kunsten. Maar met de opkomst van de landbouw groeiden de conflicten met de mens. Wolven vormden een bedreiging voor de veestapel en werden ook gezien als concurrentie voor het hertenvlees.
In Schotland, en in feite in heel Noord-Europa en Amerika, werd meedogenloos op de wolf gejaagd, en hij werd in veel gebieden uitgeroeid. In Schotland verordende koning Dorvadilla al in de 2e eeuw v. Chr. dat iedereen die een wolf doodde, zou worden beloond met een os. In de 15e eeuw gaf Jacobus de Eerste van Schotland opdracht de wolven in het koninkrijk uit te roeien. Legenden over de “laatste wolf” komen in vele delen van Schotland voor. De allerlaatste wolf zou in 1743 bij de rivier de Findhorn zijn gedood door een stalker met de naam MacQueen. De historische juistheid van dit verhaal is echter op zijn zachtst gezegd twijfelachtig.
De Gaelic naam van de wolf is madadh-allaidh. Deze naam leeft voort in een aantal Schotse plaatsnamen, zoals Mullinavaddie (‘Molen van de wolf’) in Perthshire, en ook Lochmaddy en Craigmaddy. Tegenover het landgoed Dundreggan van Trees for Life ligt een heuvel die Creag a Mhadaidh heet en ‘Crag of the Wolf’ betekent.
De beelden die in wolf-folklages worden opgeroepen, lopen uiteen: in veel verhalen worden wolven als meedogenloos en woest afgeschilderd; in andere hebben ze een imago van edelmoedigheid en loyaliteit. In de Noorse Mythologie was de wolf Fenrir een symbool van chaos die Odin uiteindelijk geheel verzwelgt. De wolf werd echter ook geassocieerd met krijgers, en Odin had twee wolven als trouwe metgezellen.
We zijn allemaal bekend met verhalen als Roodkapje en De Drie Varkentjes. Het is interessant dat in veel Europese folklore de wolf wordt afgeschilderd als een bedreiging voor de mens. Er zijn weliswaar aanvallen op mensen geregistreerd, maar deze waren zo zeldzaam en het statistische risico op een aanval zo verwaarloosbaar, dat het een duidelijk voorbeeld is van de kracht van de verbeelding om een waargenomen bedreiging te overdrijven. Het is een feit dat huishonden, paarden en werkgerelateerde stress allemaal veel gevaarlijker zijn dan wolven!
Daarentegen zijn er een aantal volksverhalen met als thema mensenkinderen die door wolven worden opgevoed. Het Romeinse verhaal van Romulus en Remus, en natuurlijk Mowgli in Kipling’s The Jungle Book, zijn klassieke voorbeelden. Dergelijke verhalen weerspiegelen het sterke moederinstinct dat aan wolven wordt toegeschreven, en wolven hadden over het algemeen een positief imago in de Romeinse cultuur.
In de Schotse folklore zijn er verhalen over de Wolf en de Vos. Deze hebben de neiging de Wolf als iets goedgeloviger voor te stellen dan de sluwe Vos. In één verhaal bedriegt Vos de Wolf een heel vat boter afhandig te maken, en in een ander verhaal leidt de bedriegerij van Vos ertoe dat de Wolf zijn staart verliest!
Wolven stonden erom bekend dat zij dode menselijke lichamen opgroeven en om die reden werden lijken vaak begraven op eilanden, zoals Handa voor de noordwestkust van Schotland. De kerk associeerde ze vaak met de duivel, wat een nog sterkere prikkel gaf tot hun uitroeiing.
De legenden over de weerwolf waren tot voor zeer kort bijzonder gangbaar in delen van Oost-Europa. Het Schotse equivalent is de legende van de Wulver op Shetland. De Wulver zou het lichaam van een man hebben en het hoofd van een wolf. Hij werd gewoonlijk gezien zittend op een rots, vissend, en liet dan een geschenk van vis achter op de vensterbanken van de mensen; niet de doorsnee weerwolf! De wolf heeft onze cultuur verrijkt door zijn aanwezigheid in ontelbare verhalen, alsook in non-fictieve werken over de natuur. Aldo Leopold, de 20e eeuwse Amerikaanse ecoloog, noemde hem poëtisch “de schilder van de bergen. Dit was een erkenning van zijn rol in het in evenwicht houden van het ecosysteem door het aantal herten te reguleren. In A Sand County Almanac schreef Leopold een evocatief verslag van een ontmoeting met een wolf die hij had geschoten:
‘We bereikten de oude wolf op tijd om een fel groen vuur in haar ogen te zien sterven. Ik realiseerde me toen, en heb het sindsdien altijd geweten, dat er iets nieuws voor me was in die ogen – iets dat alleen zij en de berg kenden. Ik was toen nog jong en vol van trekker-keuk; ik dacht dat minder wolven meer herten betekende, en dat geen wolven een paradijs voor jagers zou betekenen. Maar nadat ik het groene vuur had zien sterven, voelde ik dat noch de wolf, noch de berg het met zo’n opvatting eens waren.’
Bronnen & verder lezen
- Anon, 2007. Scottish Folk Tales. Lomond Books: New Lanark. (Accessed February 2021)
- Crumley, J. (2010) The Last Wolf. Birlinn: Edinburgh.
- Leopold, A. 1949. A Sand County Almanac. Oxford University Press: Oxford.
- Lopez, B. (1978) Of Wolves and Men. Touchstone: New York.
- 0’Connor, T. & Sykes, N. (2010) Extinctions and Invasions: A Social History of British Fauna. Windgather Press: Oxford
- Short, J. / Wolves and Humans Wolf’s Tale – The history of the wolf in Scotland (Accessed February 2021)
> Content contributors