Jessie was impulsief en vatbaar voor driftbuien sinds ze op de kleuterschool zat. Als tiener was ze geobsedeerd door sociale status en wanhopig om aardig gevonden te worden door de populaire meisjes. Als ze erbij hoorde, genoot ze ervan haar status over iedereen uit te dragen. Maar als ze werd buitengesloten, nam ze dat persoonlijk op. Soms probeerde ze vrienden om te kopen met cadeaus; andere keren probeerde ze hen terug te pakken.
Thuis runde Jessie het huis. In antwoord op haar boze eisen, gaf haar moeder toe, maar, ongeacht de concessies, bleef Jessie dreigen. Uiteindelijk draaide het gezinsleven om het anticiperen op haar behoeften, en haar ouders waren voortdurend uitgeput van het lopen op eierschalen. Jessie beschreef zichzelf als “supergevoelig en superangstig,” en ging naar de universiteit als een intense jonge vrouw die zich vastklampte aan iedereen die bereid was om toegankelijk, validerend en meegaand te zijn. Ze voelde zich ellendig en alleen.
Tot voor kort zou Jessie bestempeld kunnen zijn als een normale tiener. De maatschappij twijfelt nog steeds aan de geloofwaardigheid van vrouwen die te emotioneel, te veeleisend, of te behoeftig lijken. Vandaag de dag zou Jessie’s impulsiviteit en lage frustratietolerantie een clinicus kunnen aanzetten tot het overwegen van de diagnose ADHD – of Borderline Persoonlijkheidsstoornis (BPD). ADHD en BPD hebben veel symptomen gemeen, wat een uitdagende differentiële diagnose vereist. Omdat ADHD tot voor kort zelden werd gediagnosticeerd bij onoplettende vrouwen, leefden velen met een verkeerde diagnose van BPD.
ADHD komt vaak samen voor met BPD, maar de combinatie brengt ernstige beperkingen met zich mee die slopend kunnen zijn zonder behandeling en ondersteuning. Hier is wat vrouwen die worstelen met beide aandoeningen moeten weten.
BPD: Moeilijk te begrijpen, Moeilijker te behandelen
“Borderline” is een veel voorkomende persoonlijkheidsstijl, die ongeveer zes procent van de bevolking treft. Het ontwikkelt zich meestal in de adolescentie, alleen of in combinatie met andere stoornissen. De “Borderline-stijl” bereikt het niveau van een stoornis wanneer denk-, gevoels- en gedragspatronen zo rigide worden dat het functioneren wordt belemmerd. Het ontwikkelt zich als gevolg van genetische en temperamentvolle kwetsbaarheden in combinatie met stressoren in de kindertijd. Beschouwd als een stoornis die moeilijk te begrijpen is voor familie en vrienden, is het ook een moeilijke stoornis voor clinici om te behandelen. En het is de persoonlijkheidsstoornis die bij vrouwen het vaakst samen met ADHD voorkomt.
Vrouwen met BPD ervaren chronische instabiliteit – in hun emoties, gedragingen, relaties en zelfbesef. Ze zijn impulsief in reactie op snelle stemmingswisselingen. Hun gevoel van eigenwaarde fluctueert op basis van hun vermogen om te gaan met gevoelens van verlatenheid. Hun gevoeligheid voor afwijzing draagt bij tot de behoefte om drastische veranderingen in relaties aan te brengen, waarbij ze vaak de verbinding saboteren en dan weer herstellen. Velen interpreteren het gedrag van Borderline vrouwen verkeerd als opzettelijk manipulatief, en ze worden vaak gestigmatiseerd. Hun eisen escaleren in antwoord op hun ondraaglijke angst. Jammer genoeg roept die emotionele urgentie gevoelens van schuld of wrok op bij anderen. In feite hebben deze vrouwen intense emotionele pijn, en voelen zij zich niet in staat om anderen te ontlokken wat zij nodig hebben om zich veilig te voelen.
Voor vrouwen met BPD zijn breuken met vriendinnen of scheidingen vaak aanleiding tot zelfbeschadiging, zelfmoordgedachten en zelfmoordpogingen. Zelfvernietigend gedrag, zoals snijden of verbranden, kan hun torenhoge paniek bezweren, en worden strategieën voor emotionele controle. Vrouwen met BPD die impulsief zijn, emotioneel onstabiel, met een verleden van trauma, hebben het grootste risico om te handelen naar hun zelfmoordgedachten, vooral als ze als kind gediagnosticeerd waren met ADHD.
Camoufleert BPD ADHD-symptomen?
Er is veel overlap tussen de symptomen van de twee stoornissen. De ervaring van vrouwen met ADHD, BPD, of beide wordt gekenmerkt door moeilijkheden in zelfregulatie; gevoelens, gedrag, relaties, en gevoel van eigenwaarde zijn chronisch onstabiel. Zij worden uitgedaagd door impulsiviteit en emotionele wispelturigheid, vooral in het omgaan met woede. Bij beide stoornissen kan impulsiviteit leiden tot gokken, financiële problemen, eetstoornissen, middelenmisbruik, en onveilige seks.
Beide groepen zijn overgevoelig voor zintuiglijke veranderingen. Bij een van beide of beide stoornissen leidt de strijd om zelfregulering ertoe dat vrouwen zich schamen, niet gesteund en alleen voelen, worstelend met angst, depressie, woede, paniek en wanhoop. In sommige gevallen kunnen de meer dramatische BPD symptomen de meer klassieke ADHD symptomen camoufleren.
Er zijn ook duidelijke verschillen tussen de twee diagnoses. De kernsymptomen van ADHD, zoals aanhoudende onoplettendheid, afleidbaarheid, en hyperactiviteit, behoren niet tot de criteria voor BPD. Stress-gerelateerde dissociatieve symptomen en paranoïde gedachten die kunnen voorkomen bij BPD zijn geen ADHD-symptomen. Hoewel vrouwen met beide stoornissen wanhoop kunnen ervaren, is het waarschijnlijker dat vrouwen met ADHD reageren op de schaamte en de demoralisatie die ze voelen over de keuzes die ze hebben gemaakt. Vrouwen met BPD voelen zich eerder hopeloos en panisch als reactie op waargenomen verliezen in relaties.
Voor onbehandelde vrouwen met een van beide of beide diagnoses bestaat het risico op zelfbeschadiging en suïcidaliteit. Het risico op deze zelfdestructieve gedragingen is echter veel groter voor vrouwen met BPD. Het risico op zelfdoding is reëel, en moet serieus worden genomen.
Verhoogt ADHD in de kindertijd de ernst van de symptomen van BPD?
ADHD en BPD hebben een genetische component, hoewel het erfelijke aspect van ADHD sterker is. Wanneer ouders ADHD hebben, is de kans groter dat het gezinsleven inconsistent, ongestructureerd en emotioneel onstabiel is. Intense emotionele reacties kunnen zijn bestempeld als onaanvaardbare overreacties omdat de ouders ze moeilijk konden verdragen. Het lijkt erop dat een geschiedenis van ADHD in de kindertijd het risico op het ontwikkelen van BPD kan verhogen, en de ernst van de BPD symptomen zal doen toenemen. Bij mensen met een voorgeschiedenis van vroeg trauma, resulteert het samen voorkomen van de twee stoornissen in een grotere impulsiviteit en emotionele ontregeling.
Draagt trauma bij aan BPD?
Het is niet verrassend dat verwaarlozing en misbruik in de kindertijd het risico op het ontwikkelen van een reeks stoornissen als volwassenen verhoogt. Onderzoek heeft uitgewezen dat vrouwen met ADHD en BPD vaak een traumatische voorgeschiedenis hebben. Het is waarschijnlijk dat vroege jeugdtrauma’s ADHD symptomen kunnen verergeren en kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van BPD. ADHD-verleden worden sterker geassocieerd met verwaarlozing en fysiek en emotioneel misbruik, terwijl BPD-verleden eerder emotioneel en seksueel misbruik inhouden. Ten minste een kwart van de vrouwen met BPD lijdt aan posttraumatische stress-stoornis (PTSS). Er is ook een grote mate van overlapping tussen PTSS en ADHD-gedrag, waaronder onoplettendheid, impulsiviteit, emotionele ontregeling en rusteloosheid. Er is aangetoond dat vrouwen met ADHD en BPD de hoogste niveaus van verwaarlozing in hun geschiedenis hebben.
De presentaties van ADHD en PTSS kunnen opmerkelijk vergelijkbaar zijn. De toestand van hyper-arousal die kenmerkend is voor traumaslachtoffers lijkt sterk op de verschijning van hyperactiviteit. Evenzo kan de dissociatieve toestand die andere trauma-overlevers kan typeren, onoplettendheid nabootsen. Stress-gerelateerde dissociatie is vaak een reactie op trauma bij Borderline vrouwen, maar het wordt meestal niet gezien bij ADHD. Omdat veel vrouwen met ADHD overwegend onoplettend zijn, is het maken van onderscheid tussen onoplettende symptomen van ADHD en dissociatieve symptomen van trauma een uitdaging. Sommige vrouwen die gediagnosticeerd zijn met ADHD kunnen BPD hebben, en kunnen de symptomen van vroeg chronisch trauma manifesteren.
Verbetert vroegtijdige interventie de uitkomsten?
Een recente heroverweging van de criteria maakt het mogelijk de diagnose BPD te stellen bij adolescenten. Deze welkome verandering maakt vroegtijdige interventie mogelijk, wat de resultaten op de lange termijn verbetert. Dialectische gedragstherapie (DBT) is de gouden standaard voor het aanleren van de vaardigheden die nodig zijn voor het beheersen van emotionele ontregeling. Het is een gestructureerd programma dat de behoefte aan acceptatie en verandering erkent, en vaardigheden aanreikt om met beide om te gaan. Het zo vroeg mogelijk aanleren van deze aanpassingsvaardigheden is beter dan het later moeten afleren van ongezond gedrag.
Stimulantia zijn behulpzaam bij het beheersen van de symptomen van emotionele ontregeling die samenhangen met ADHD. Deze medicijnen kunnen echter getraumatiseerde hersenen, die al in hoge staat van paraatheid zijn, overprikkelen en de symptomen verergeren. Helaas zijn er geen medicijnen die consequent helpen bij het behandelen van de symptomen van BPD. De opties voor medicatie kunnen verder beperkt worden door de waarschijnlijkheid van afhankelijkheid of misbruik van middelen. Bovendien verschillen de doelen van psychotherapie aanzienlijk. Bij mensen met ADHD ligt de nadruk op het remmen van impulsieve reacties, terwijl mensen met BPD en een traumageschiedenis werken aan het veilig onthullen van hun geheimen.
Het belang van een juiste diagnose wordt onderstreept door deze verschillen in behandeling, en benadrukt de noodzaak van trauma-informed evaluaties, die nog geen deel uitmaken van ADHD evaluaties. Zonder behandeling van beide stoornissen wordt de kans op therapeutisch succes geminimaliseerd.
Take-Home Messages for Women
Naarmate emotionele ontregeling meer algemeen geaccepteerd wordt als een kernsymptoom van ADHD bij volwassenen, wordt de overlap met BPD van groter belang. Voor vrouwen met ADHD is emotionele hyperreactiviteit een belangrijk symptoom dat hun gevoel van controle ondermijnt. Als comorbiditeit met ADHD versterkt BPD de chaotische ervaring van het begrijpen van het zelf en het beheren van relaties. Het omgaan met de symptomen van ADHD en BPD wordt moeilijker naarmate de tijd vordert.
Dit zijn voldoende redenen om vrouwen met ADHD, BPD, en een voorgeschiedenis van trauma te beschouwen als vrouwen met het grootste risico op negatieve uitkomsten. Het is van cruciaal belang dat zij correct worden geïdentificeerd, ondersteund en behandeld door artsen die ervaring hebben met beide complexe aandoeningen.
Ellen Littman, Ph.D., is lid van het ADHD Medical Review Panel van ADDitude.
SUPPORT ADDITUDE
Dank u voor het lezen van ADDitude. Om onze missie van het geven van voorlichting en ondersteuning op het gebied van ADHD te steunen, kunt u overwegen een abonnement te nemen. Uw lezerspubliek en uw steun maken onze inhoud en ons bereik mogelijk. Dank u.
Gewijzigd op 7 februari 2021