Wat is Origami? – De Japanse kunst van het papiervouwen

Zelfs als je nog nooit een voet in Japan hebt gezet, is de kans groot dat je origami kent. Zelfs als je sinds de middelbare school geen kunstproject meer hebt gedaan, is de kans groot dat je origami wel eens hebt proberen te maken. Dus hoe heeft een Japanse kunstvorm de wereld zo veroverd?

Origami is de Japanse kunst van het papiervouwen, en dit is wat de naam “origami” letterlijk vertaalt naar (“ori” betekent vouwen, en “kami” betekent papier in het Japans). Om origami te maken, moet je alleen je handen gebruiken om een vorm te maken van een eenvoudig stuk papier. Je mag het materiaal niet veranderen met een schaar, lijm of iets anders – je mag zelfs geen merktekens op het papier aanbrengen.

Laten we eens wat dieper ingaan op waar origami vandaan komt, en welke richting het in de toekomst zou kunnen uitgaan.

Een korte geschiedenis van Origami

Er is discussie over de precieze oorsprong van origami. Velen beweren dat origami in zijn oorspronkelijke vorm uit China komt, en niet uit Japan – meer bepaald uit de Chinese papiervouwkunst die bekend staat als Zhe Zhi. Anderen betwisten dat de principes van origami al deel uitmaakten van de Japanse cultuur lang voordat papier zelfs maar was uitgevonden – dat decoratieve vouwen van materialen zoals leer een al lang bestaand element van de Japanse cultuur is. Weer anderen beweren dat origami zijn wortels heeft in Europa – waar gevouwen bootontwerpen al in de jaren 1400 werden gezien, en het decoratief vouwen van servetten een gewoonte was in welgestelde gezinnen.

Hoewel het moeilijk is om te bepalen waar origami precies vandaan komt (en het inderdaad heel goed mogelijk is dat elk van deze culturen onafhankelijk van elkaar hun eigen vorm van papiervouwen bedacht), is de kunst vandaag een hoeksteen van de unieke Japanse cultuur – maar daarover later meer. Laten we nu eens nagaan wat we zeker weten over de geschiedenis van origami in Japan.

Origami was ooit een elitair ambacht – wat begrijpelijk is als je bedenkt dat papier ooit een duur en zeldzaam goed was. Handgeschept papier uit China kwam in de zesde eeuw voor het eerst in Japan terecht. Het werd door boeddhistische monniken naar het land gebracht, en zo werd origami voor het eerst geproduceerd als decoratie voor religieuze ceremonies in Japan. Uit verslagen blijkt dat origami-versieringen al in 1680 werden gebruikt bij Shinto-bruiloften.

Tijdens de Shogun-periode (1603-1868) was origami een onderdeel van het trainingsprogramma voor jonge krijgers. Zij moesten steeds ingewikkelder origamivouwen maken als een test van strategie en precisie.

In de late jaren 1700 was papier gemakkelijker verkrijgbaar in Japan – dit betekende dat gewone burgers konden beginnen origami te leren als tijdverdrijf. Er werden boeken gepubliceerd met precieze instructies over hoe verschillende gevouwen vormen te maken.

In de jaren 1800 werd origami geïntroduceerd in het reguliere schoolprogramma in Japan en elders – maar daarover meer in het volgende hoofdstuk.

Als we het willen hebben over iemand die origami echt naar het volgende niveau bracht in termen van internationale bekendheid, dan moeten we het hebben over Akira Yoshizawa. Yoshizawa werd geboren in 1911, en tegen zijn dood in 2005 werd hij algemeen beschouwd als de “grootmeester” van de Japanse origami.

Tegen 1989 had hij meer dan 50.000 origami-creaties gemaakt en 18 instructieboeken gepubliceerd. Een van zijn beroemdste bijdragen aan de origamitechniek was de introductie van de natte vouw, waarbij het papier licht bevochtigd wordt voordat de vouw gemaakt wordt. Dit zorgt voor een ronder en minder gesteven uiterlijk in het eindprodukt.

Interessant is dat Yoshizawa nooit een van zijn ingewikkelde ontwerpen verkocht – hoewel hij vele schonk als geschenk, of als onderdeel van tentoonstellingen. Yoshizawa wordt grotendeels gecrediteerd voor het omvormen van origami van een ambacht tot een serieuze kunstvorm. Voor zijn dood sprak hij over de voordelen van origami voor de geestelijke gezondheid – “als de handen bezig zijn, is het hart sereen”.

Een korte geschiedenis van Origami voor kinderen

Friedrich Froebel, een Duitse onderwijzer, was de grondlegger van de kleuterschoolbeweging en een groot voorstander van de voordelen van papiervouwen bij kinderen in de kleuterleeftijd. Hij standaardiseerde drie hoofdsoorten van vouwen om te gebruiken als onderdeel van het kleuterschool curriculum – de Vouwen van het Leven (basis), Vouwen van de Waarheid (gebruikt om geometrie te onderwijzen), en Vouwen van Schoonheid (gebruikt voor decoratieve doeleinden).

Omstreeks 1800, begonnen deze kleuterschool principes hun weg te vinden naar Japan (vergeet niet, de Japanners stonden bekend om het sturen van studiegroepen over de hele wereld om de nieuwste internationale trends in het onderwijs te verzamelen). Japanse kinderen begonnen papier te vouwen in de klas voor educatieve doeleinden, net zoals hun voorouders deden voor ontspanning en ceremonie.

Op hetzelfde moment bleven Duitse opvoeders de zaak van origami in de klas bevorderen. De beroemde opvoeder Rudolf Steiner opende zijn eerste school in Duitsland in 1919, speciaal voor de kinderen van Waldorf-Astoria werknemers (het kreeg later de naam “Waldorf School” om deze reden). Steiner’s vernieuwende onderwijsstijl richtte zich op het holistisch leren van het kind in een co-educatieve setting, met gebruik van hands-on onderwijstechnieken. Origami paste perfect in dit model, en vormde een integraal onderdeel van het vrijeschool curriculum. De invloed van Steiner kan nog steeds wereldwijd worden gezien als onderdeel van alternatieve onderwijsprogramma’s.

Het stopte ook niet alleen in scholen voor kleine kinderen – de Bauhaus school voor design in Duitsland gaf origami cursussen aan commerciële design studenten, die de voordelen van uit dezelfde curricula van de kleuterschool en Waldorf school modellen hadden herkend.

Door de jaren heen heeft bewijsmateriaal de voordelen van het leren van origami vaardigheden aan kinderen ondersteund. Fysiek verbetert het de fijne motoriek – en de activiteit kan meer of minder moeilijk gemaakt worden door het papierformaat te veranderen. Het leert belangrijke sociale vaardigheden zoals geduld en concentratie, en kan aangepast worden om zowel individueel als in groep te worden gedaan. Het geeft Westerse kinderen ook de kans om op zeer jonge leeftijd op een interactieve manier een nieuwe cultuur te leren kennen.

Overal ter wereld wordt origami nog steeds beoefend door kinderen – of ze er nu de formele naam voor kennen of niet. Hoevelen van ons hebben niet een namiddag in hun kindertijd doorgebracht met het vliegen met papieren vliegtuigjes, of hebben hun vrienden verbaasd met een papieren waarzegster?

Origami Tijdlijn

105 AD – Papier werd in China uitgevonden. Kort daarna begonnen de Chinezen papier in gouden klompjes te vouwen voor gebruik bij begrafenisceremonies. Deze zorgvuldig vervaardigde papieren ornamenten werden ceremonieel verbrand na een begrafenis.

6e Eeuw – Japanse monniken brengen papier naar Japan. Het wordt aanvankelijk ook gebruikt voor ceremoniële doeleinden – Shinto-bruiloften en begrafenissen maakten gebruik van gevouwen papier als onderdeel van decoratie en symboliek.

1603 – Het begin van de Edo-periode. Japan begon zijn industrieën uit te breiden en papier te maken. Papier werd op grote schaal beschikbaar en daardoor werd de kunst van origami een haalbaar tijdverdrijf voor gewone burgers.

1680 – Literatuur toont bewijs dat origami gebruikt werd voor decoratieve en schenkingsdoeleinden buiten religieuze ceremonies. Een gedicht van Ihaira Saikaku beschrijft gepaarde origami-vlinders die gebruikt worden als decoratie op sakeflessen bij Shinto-bruiloften, representatief voor een bruid en bruidegom.

1764 – Tsutsumi-no-Ki, het eerste boek over origami, wordt gepubliceerd in Japan. Het geeft gedetailleerde instructies over het vouwen van noshi en tsutsumi, twee van de meest populaire origami stijlen.

1797 – Het eerste recreatieve origami boek wordt gepubliceerd in Japan, Secret Techniques of Thousand Cranes. Dit boek geeft instructies over 49 verschillende manieren om een papieren kraanvogel te maken.

1800 – Origami wordt onderwezen op Japanse scholen door invloed van de kleuterschoolbeweging. Dit betekent dat een nieuwe generatie Japanners een inheemse culturele kunstvorm leert in hun vormingsjaren.

Midden jaren 1900 – Origami sociale clubs en verenigingen beginnen wereldwijd te verschijnen.

1954 – Akira Yoshizawa publiceert Nieuwe Origami Kunst. Dit legt de basis voor wat zal uitgroeien tot het Yoshizawa-Randlett gestandaardiseerde systeem van papiervouwen, dat de toegestane vouwen voor het maken van origami kunst definieert.

Heden – Wetenschappers vinden meer en meer praktische manieren waarop origami principes kunnen leiden tot nieuwe ontwikkelingen in een breed scala van gebieden – van de ruimte-exploratie tot hartchirurgie. Geloof je me niet? Kijk dan eens naar dit artikel.

Origami-feiten

Je kon vroeger het papier doorknippen

Elke origami-fan weet dat scharen of scheuren een grote no-no is in deze kunstvorm. Echter, dit was niet altijd het geval in de traditionele Japanse origami. Dit kwam pas veel later – rond dezelfde tijd als het kleuterschool curriculum. De Duitse stijl van papiervouwen stond erop dat er geen schaar werd gebruikt, en dit werd vervolgens naar Japan gebracht samen met het kleuterschoolprogramma dat door een studiegroep werd geobserveerd. Interessant, nietwaar?

1000 kraanvogels betekenen een wens

De Japanse traditie schrijft voor dat als je 1000 papieren kraanvogels maakt, je een wens mag doen. Een van de beroemdste verhalen die hiermee verbonden zijn, is dat van Sadako Sasaki. Sadako werd als jonge peuter getroffen door de bombardementen op Hiroshima, en kreeg als gevolg daarvan terminale leukemie. Sadako maakte in haar ziekenhuisbed duizend papieren kraanvogels voor ze op 12-jarige leeftijd overleed.

Een gepopulariseerde versie van dit verhaal, en een die tot een beroemd boek en een film werd gemaakt, is dat Sadako 600 kraanvogels maakte en dat haar klasgenoten het project voltooiden nadat ze was overleden. Haar familie heeft herhaaldelijk uitgelegd dat dit niet is wat er is gebeurd.

Sadako’s verhaal inspireerde het Peace Crane Project, een wereldwijd initiatief waarbij leerlingen papieren kraanvogels maken om een visie van wereldvrede te bestendigen. Origami heeft dus internationaal associaties met een behoorlijk krachtige boodschap.

Origami heeft sterke spirituele banden

Wist je dat het Japanse woord “kami” zowel papier als god betekent? Dit is een deel van de reden waarom origami zo veel gebruikt wordt in religieuze ceremonies in Japan.

Origami World Records

Hier zijn enkele interessante wereldrecords in origami correct op het moment van het schrijven van dit artikel. De langste vlucht van een origami vliegtuigje is momenteel 22.48 seconden, op naam van Takuo Toda (die blijkbaar het papieren vliegtuigje heeft uitgevonden – best wel cool om te zien). De kleinste origami kraanvogel op record meet 0.1mm x 0.1mm, en werd gemaakt door kunstenaar Naito Akira met behulp van een microscoop. Het record voor de grootste spanwijdte van een origami kraanvogel is gevestigd in Odate, Japan.

Waarom is origami belangrijk voor de Japanse cultuur?

Het leert het belang van precisie en orde

Je kunt niet knoeien bij het maken van een origami-ontwerp – elke vouw moet op de juiste plaats en in de juiste volgorde gemaakt worden. Deze vaardigheid wordt kinderen al op jonge leeftijd aangeleerd en is daarom van veel meer cultureel belang dan alleen knutselen. Origami leert Japanse kinderen het verband tussen ijverig werken en het zien van resultaten – iets waar de Japanse cultuur trots op is.

Het bewaart een deel van de geschiedenis van Japan

Tenzij je het geschiedenisgedeelte van dit artikel hebt overgeslagen (stout stout als dat zo is) weet je dat origami deel uitmaakt van het verhaal van Japan. Het is belangrijk je nationaal erfgoed te bewaren door de taal en de gebruiken van je voorouders door te geven, ook al is dat niet iets wat dagelijks gebruikt zal worden. Neem het aan van iemand die vloeiend de Ierse taal spreekt – nationale identiteit is belangrijk.

Het heeft praktische voordelen

De Japanners zijn een praktisch volk, en origami heeft een heleboel praktische voordelen. We hebben deze al aangestipt, maar laten we een paar van de hoogtepunten doornemen. Voor kinderen kan origami gebruikt worden om lastige concepten zoals geometrie te leren. In de techniek kan origami gebruikt worden om complexe producten te ontwerpen. In de bredere maatschappij kan origami gebruikt worden om gemeenschappen te focussen op grootschalige kwesties zoals vrede. Verre van “gewoon kunst” te zijn, heeft origami tastbare toepassingen – iets dat Japanse gevoeligheden aanspreekt.

Het is symbolisch

Vele van de vouwen die door Japanse origamikunstenaars worden gebruikt, hebben een diepere betekenis. Kijk naar de zwaanversieringen die traditioneel bij bruiloften worden gebruikt, die het samenkomen van een paar voorstellen. Kijk naar de draken, een van de meest voorkomende Japanse vouwen, die staan voor kracht en wijsheid. En natuurlijk, kijk naar de kraanvogels – je krijgt er duizend bij elkaar en de wereld is je oester.

Zo praktisch als de Japanners zijn, hechten ze ook veel waarde aan hun symboliek – en origami stelt hen in staat om elk symbool te creëren dat past bij de gelegenheid.

Het gaat met de tijd mee

Verre van een stoffig ambacht vast te zitten in het verleden, is origami met de tijd meegegaan en dit stelt het in staat om een relevant onderdeel van de Japanse cultuur te blijven. Moderne origami is in de loop der jaren steeds meer kawaii geworden – leerlingen in Japanse klaslokalen zijn net zo waarschijnlijk een papieren Pikachu aan het vouwen als een papieren kraanvogel!

Omwille van zijn culturele betekenis, wereldwijde fans, en voortdurende aanpassing, is het onwaarschijnlijk dat de Japanse kunst van origami snel in het verleden zal verdwijnen.