Er zijn in de Romeinse wereld veel gezegden gebruikt die interessant en leuk zijn om te weten. Vele weerspiegelen de houding van de cultuur in die tijd, en van de persoon die werd geciteerd. Het kennen van deze citaten kan helpen om ondergedompeld te raken in de cultuur van een spel, en voor geïnteresseerden, in rollenspellen.
Groeten en Afscheid
Dit is vrij eenvoudig te onthouden. De meest voorkomende Romeinse groet was Salve!, wat letterlijk welkom betekent, hoewel het per klasse verschilde. Slaven, bijvoorbeeld, zeiden servus sum, wat betekent: ik ben uw slaaf.
Afscheid werd vaak gezegd als Vade en pace, wat betekent: ga in vrede, maar dat was een beetje lang en formeel. Vale! is een kortere manier om afscheid te nemen, maar is later ontwikkeld om “goedenavond” te betekenen bij het afscheid. Het hallo dat bij het kortere Vale hoorde was Ave. “Avate” is nog een korte versie van afscheid, zonder de connotatie “avond” van Vale. Een andere uitdrukking was “Ave atque vale”, wat letterlijk Hallo en Vaarwel betekent, maar meer gebruikt werd om te zeggen “Wees gegroet en wees goed”.
Spreekwoorden uit die tijd
De mensen uit de tijd van de Romeinse republiek en het Romeinse keizerrijk hadden een gave met woorden. Ik denk dat het meest interessante bij het lezen van Romeinse spreekwoorden en gezegden is hoeveel hiervan nog steeds bekend zijn en gebruikt worden in de moderne tijd.
“Deos fortioribus adesse.” – Betekent “De goden staan aan de kant van de sterkere”, vertaal het zo dat je je eigen fortuin moet maken.
“Pecunia non olet” – “Geld heeft geen geur”, wat impliceert dat, ongeacht hoe je aan geld komt, het allemaal hetzelfde ruikt.
“Festina lente” – “Haast je langzaam”. Simpel gezegd, zorg voor planning, ook als je snel moet handelen.
“Una salus victis nullam sperare salutem.” – “Het enige welzijn van de verslagene is niet te hopen op welzijn.” Door Vergilius, dit bijzondere spreekwoord betekent als je verslagen bent, hoop dan dat je niet lang leeft.
“Caelum, non animum, mutant, qui trans mare currunt.” – Door Horatius. Het betekent: “Zij die naar zee vluchten, veranderen hun klimaat, maar niet hun geest.” In principe zullen je problemen je volgen.
“Optimum est pati quod emendare non possis.” – “Het is het beste om te verdragen wat je niet kunt veranderen.”, door Seneca. Als je iets niet kunt veranderen, probeer het dan ook niet, concentreer je op wat je wel kunt veranderen.
“Do ut des” – een motto van de voorchristelijke Romeinse religie, wat betekent “Ik geef zodat jij kunt geven”. De Romeinse godsdienst in die tijd was in veel opzichten een geven en nemen met de goden.
“Si vis pacem, para bellum.” Deze is iets na de Romeinse Republiek, maar nog steeds goed spul, van Flavius Vegetius Renatus. Het betekent “Als je vrede wenst, bereid je dan voor op oorlog.”
“Carpe Deim” – Uiteraard vrij bekend, Horatius zei dit, wat betekent “grijp de dag”, waarmee hij impliceert dat wanneer de tijd rijp is, je actie onderneemt.
“Quod scripsi, scripsi.” – “Wat ik geschreven heb, heb ik geschreven.” Van Pilatus kon ik geen definitieve vertaling vinden, maar ik denk persoonlijk dat het betekent: “Wat gedaan is, is gedaan.”
“Murum aries attigit” – “De ram heeft de muur geraakt.” De Romeinen hadden het beleid dat, als een aanval eenmaal begonnen is, geen genade of respijt wordt aanvaard. De ram die de muur raakt, verwijst naar de stormram bij een aanval. Zie het als “geen genade kennen!”
“Quemadmoeum gladis nemeinum occidit, occidentis telum est” – Door Seneca (hij was een groot leverancier van citaten en spreekwoorden), betekent het “een zwaard is nooit een moordenaar, het is een werktuig in de hand van een moordenaar”. Simpel gezegd is het de Romeinse versie van “mensen doden mensen, geweren doden geen mensen”.
“Malum consilium quod mutari non potest” Dit is nog een citaat dat ik heb overgenomen van na de republiek van Rome, hoewel het erg goed is. Het betekent “Het is een slecht plan dat niet kan worden veranderd”.
“Flamma fumo est proxima.” – “Waar rook is, is vuur”. of letterlijk, “Vlam volgt rook”.
“Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes.” Vergilius schreef dit, wat betekent “Wat het ook is, ik vrees de Grieken, zelfs als ze geschenken geven.” In werkelijkheid is dit meer een citaat, het is in de tijd veranderd in “pas op voor vreemden die geschenken dragen”.
“Multi famam, conscientiam pauci verentur.” – “Velen vrezen hun reputatie, weinigen hun geweten” Door Plinius, het zegt in feite dat mensen vaak alleen maar om de schijn geven.
Bekende citaten van de tijd
“Dulce et decorum est pro patria mori” – door Horatius, wat betekent “Het is een zoete en schijnbare zaak om voor zijn land te sterven”.
“Veni, vidi, vici.” – “Ik kwam, ik zag, ik overwon”. Het lijkt een beetje op opschepperij, gesproken door Gaius Julius Caesar.
“Silent enim leges inter arma” – “Wetten zwijgen in tijden van oorlog” gesproken door Cicero. Ik noem het geen spreekwoord, want hoewel bekend, lijkt het nooit te zijn doorgedrongen tot ons moderne lexicon van spreekwoorden.
“Roma locuta est. Causa finita est” – Ik ben bang dat ik dit citaat niet aan een persoon kan toeschrijven, hoewel het uit het keizerlijke Rome komt. Eenvoudig gezegd betekent het: “Rome heeft gesproken, de zaak is afgelopen”. Eigenlijk betekent het wat de keizer zegt.
“Nos morituri te salutant!” – “Wij, die op het punt staan te sterven, groeten u”. Gebruikt door gladiatoren die op het punt staan ten strijde te trekken tegen de Romeinse keizer. Eerlijk gezegd zou mijn commentaar wat venijniger zijn, maar blijkbaar waren de gladiatoren van die tijd goede sporters. Er is geen directe persoon aan te wijzen voor dit citaat.
“Multa ferunt anni venientes commoda secum, Multa recedentes adimiunt.” – “De jaren als ze komen, brengen veel aangename dingen met zich mee; als ze gaan, nemen ze veel weg.” Horatius schreef dit, en hoewel het min of meer voor de hand ligt, heb ik het opgenomen omdat het cool klinkt.
“Non omnia possumus omnes.” – “We kunnen niet allemaal alles doen”. Een soort spreekwoord, het betekent dat je niet goed kunt zijn in elke vaardigheid.
“Exegi monumentum aere perennius.” – “Ik heb een monument opgericht dat duurzamer is dan brons”. Bij Horatius, verwijst het naar meer dan fysieke erfenissen.
“Alea iacta est.” – “De teerling is geworpen”. Bijgedragen aan Gaius Julius Caesar toen hij de Rubicon overstak tijdens zijn streven naar het keizerschap van Rome.
“Sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.” – “Dit zijn de tranen der dingen, en onze sterfelijkheid snijdt tot in het hart.” – Door Virgilius, uit de Aeneis. Nog zo’n gaaf klinkend maar weinig boeiend citaat.