Osteoartritis (OA) is een pijnlijke en invaliderende gewrichtsziekte en is een belangrijke oorzaak van invaliditeit (Villafañe et al., 2015). De sociaaleconomische kosten en last van symptomatische OA nemen wereldwijd toe met de vergrijzing van de bevolking. Klinisch wordt de aandoening gekenmerkt door gewrichtspijn, gevoeligheid, crepitus, stijfheid en bewegingsbeperking met af en toe een effusie en variabele gradaties van lokale ontsteking, vooral als die patiënten ouder zijn dan 50 jaar (Felson, 2009). Deze aandoening is progressief en leidt tot functionele achteruitgang en verlies van levenskwaliteit, met belangrijke kosten voor de gezondheidszorg en de maatschappij. De prevalentie van OA verschilt naargelang de fysieke activiteit. Algemene hypermobiliteit van gewrichten kan geassocieerd zijn met OA, maar verschillen per fysieke activiteit zijn niet bekend. Bepaalde repetitieve activiteiten die inherent zijn aan bepaalde beroepen zijn al lang, en worden nog steeds, geassocieerd met een groter risico op OA (Ebell, 2018). Dit redactioneel belicht nieuwe onderzoeksresultaten.
De conclusie van recente systematische reviews (Hurley et al., 2018; Schiphof et al., 2018) is dat oefentherapie matige positieve voordelen heeft voor mensen met symptomatische OA. Spierversterking en programma’s die combinaties van kracht-, flexibiliteits-, en aerobe oefeningen omvatten, zijn gunstiger voor pijn en invaliditeit dan algemene activiteit (bijv. wandelen). De meerderheid van de studies betreft mensen met OA van de knie (Schiphof et al., 2018); gunstige effecten van oefentherapie worden echter ook opgemerkt in studies naar hand OA. We vonden bijvoorbeeld bewijs van matige kwaliteit dat therapeutische oefeningen in combinatie met manuele therapie of spalken de pijn bij hand OA verbeteren (Bertozzi et al., 2015; Kjeken et al., 2011). De voordelen van oefentherapie reiken verder dan pijn en fysieke functie met matige effecten op depressie bij mensen met heup- en knie-OA (Hurley et al., 2018). Programma’s die oefentherapie en voorlichting over bewegen omvatten, worden aanbevolen om angst voor activiteit te verminderen en de betrokkenheid van patiënten bij oefenprogramma’s te verbeteren.
De pijn bij OA is vaak activiteitgerelateerd; constante pijn wordt vaak een kenmerk later in de ziekte (Collins et al., 2014). Pijn bij OA is niet alleen toe te schrijven aan de structurele veranderingen in het aangedane gewricht, maar het resultaat van een samenspel tussen structurele veranderingen, perifere en centrale pijnverwerkingsmechanismen. Neuroplastische veranderingen in het nociceptieve systeem zoals perifere en centrale sensitisatie vergemakkelijken de pijnverwerking (Clauw en Hassett, 2017; Villafañe, 2018). Dit mechanisme omvat een verstoorde sensorische verwerking in het centrale zenuwstelsel, het slecht functioneren van aflopende pijn-remmende mechanismen, verhoogde activiteit van pijn-faciliterende mechanismen, en lange-termijn potentiëring van de neurale synapsen in de anterieure cingulated cortex die pijnervaringen kunnen versterken door de mate, duur en ruimtelijke omvang ervan te vergroten (Arendt-Nielsen, 2017). Ondanks tegenstrijdig bewijs hebben verschillende auteurs geconcludeerd dat een mogelijke verklaring voor chronificatie van pijn in de knie, heup, lage rugpijn, schouder en hand, in afwezigheid van gelijktijdige verslechtering in gewrichtsdegeneratie, kan worden verklaard door centrale sensitisatie (Villafañe et al., 2013). OA pijn kan ook verergerd worden door algemene factoren zoals metabole veranderingen en diabetes mellitus, genetische en psychologische factoren (Schaible, 2018). Het gewicht van dergelijke factoren kan bepalend zijn voor het pijnpatroon bij individuele patiënten.
OA vormt een substantiële en toenemende belasting voor individu en maatschappij. Er is geen oplossende therapie voor deze gecompliceerde aandoening en er is nog steeds een cruciale behoefte aan het identificeren van nieuwe niet-farmacologische interventies voor OA. Multimodale oefentherapie heeft een positieve invloed op de levenskwaliteit van mensen met symptomatische OA en de aandoening heeft verschillende aspecten gemeen met andere chronische pijnaandoeningen. Het begrip van OA en zijn verschijningsvormen is de laatste jaren toegenomen; zo ook de therapeutische en behandelingsmogelijkheden om de ziekte te beheersen.