Een liedje dat in je hoofd blijft hangen, een zogeheten oorworm, is een ervaring die meer dan 90% van ons regelmatig meemaakt. De afgelopen tien jaar hebben onderzoekers zich over dit fenomeen gebogen en zich onder meer gebogen over de vraag hoe de ervaring van een oorworm varieert naar gelang van iemands persoonlijkheidskenmerken en hoe je van een ongewenste oorworm afkomt. Dit onderzoek heeft een aantal belangrijke resultaten opgeleverd, maar één vraag is nog steeds niet helemaal beantwoord: hoe komen liedjes überhaupt in ons hoofd terecht?
Er zijn verschillende redenen waarom een liedje als een oorworm kan verschijnen die weinig te maken hebben met de muziek zelf. Uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat oorwormen vaak worden toegeschreven aan het recent of herhaaldelijk horen van een liedje. Sommige deelnemers aan dit onderzoek meldden ook dat oorwormen werden uitgelokt door geheugenassociaties, zoals een woord of beeld dat hen herinnerde aan de tekst van een liedje – ik heb deze ervaring verschillende keren gehad bij het horen van het woord “paraplu”.
Daarnaast weten we dat stemming van invloed kan zijn, waarbij sommige mensen melden dat ze altijd dezelfde oorworm krijgen als ze gestrest zijn, of mensen die een snelle-tempo oorworm ervaren als ze in een zeer alerte stemming zijn. En natuurlijk speelt bekendheid met een liedje ook een belangrijke rol. Liedjes die je niet zo goed kent, zullen minder snel opduiken als oorworm, mogelijk omdat oorwormliedjes op een hoog niveau moeten worden aangeleerd, zodat de hersenen ze spontaan kunnen herhalen zonder bewuste inspanning.
Hoe zit het met de muziek?
Ondanks deze verscheidenheid aan buitenmuzikale factoren, was de gangbare anekdotische overtuiging dat bepaalde kenmerken van de muziek zelf een liedje “pakkender” zouden kunnen maken of meer geneigd om in iemands hoofd te blijven hangen, nog niet in detail door onderzoekers onderzocht. Maar het onderzoek dat ik onlangs samen met mijn collega’s Daniel Müllensiefen, Sebastian Funnel en Lauren Stewart heb gepubliceerd, is het eerste grootschalige onderzoek dat specifiek de muzikale kenmerken onderzoekt die de “oorwormendheid” van een muziekstuk zouden kunnen verhogen.
In dit onderzoek hebben we 3.000 mensen ondervraagd en hen gevraagd welke nummers ze het vaakst als oorwormen ervoeren. Op basis hiervan konden we een lijst opstellen van de “top-naam-oorworm”-deuntjes uit de jaren 2010-2013 (toen de enquête werd uitgevoerd). Deze specifieke studie richtte zich uitsluitend op popmuziek, hoewel we hopen dit werk in de toekomst uit te breiden naar andere genres. De lijst ziet er als volgt uit:
-
Bad Romance van Lady Gaga
-
Can’t Get You Out Of My Head van Kylie Minogue
-
Don’t Stop Believing van Journey
-
Somebody That I Used To Know van Gotye
-
Moves Like Jagger van Maroon 5
-
California Gurls van Katy Perry
-
Bohemian Rhapsody van Queen
-
Alejandro van Lady Gaga
-
Poker Face van Lady Gaga
-
Single Ladies van Beyoncé / Rolling in the Deep van Adele (gelijk voor 10e plaats)
Toen we deze lijst met top-oorwormen hadden, hebben we van de top 100 oorwormdeuntjes een vergelijkbare set van 100 deuntjes gemaakt die nooit als oorworm zijn genoemd door onze deelnemers aan de enquête. We zorgden ervoor dat onze niet-oorwormdeuntjes van gelijkaardige artiesten waren en een gelijkaardige populariteit hadden bereikt, zoals gemeten door de Britse muzieklijsten, aangezien we weten dat het recent horen en de vertrouwdheid met een liedje een invloed kan hebben op het al dan niet worden van een oorworm. Dus, bijvoorbeeld, Bad Romance van Lady Gaga werd gekoppeld aan Just Dance – een ander populair Lady Gaga-nummer dat in de enquête door niemand als een oorworm werd genoemd.
We vergeleken vervolgens de oorworm versus niet-oorworm nummers in termen van meer dan 80 kenmerken, waaronder dingen als hun toonhoogtebereik, intervalinhoud, en ritmische variabiliteit.
Earworm-kwaliteiten
We ontdekten dat drie melodische kenmerken bepalend waren bij het voorspellen of een liedje als een oorworm was bestempeld:
-
Tempo: Oorwormdeuntjes hadden de neiging om sneller te zijn dan niet-oorwormliedjes. Het idee dat onze hersenen ons vaker opzwepende deuntjes voorschotelen dan langzame deuntjes zou te maken kunnen hebben met de relatie tussen beweging en oorwormen – veel mensen krijgen oorwormen tijdens periodieke bewegingen zoals wandelen, hardlopen of tandenpoetsen.
-
Generieke melodische vormen: Liedjes met oorwormen hebben over het algemeen meer algemene melodische contouren (vormen) dan liedjes zonder oorwormen. Een voorbeeld van een veel voorkomende melodische contour is een stijgend patroon gevolgd door een dalend patroon, zoals te zien is in het eerste deel van Twinkle, Twinkle Little Star en veel andere kinderliedjes, maar ook in het refrein van Bad Romance. Een algemene melodische vorm kan onze hersenen helpen om een liedje gemakkelijker op te roepen en in ons hoofd te oefenen.
-
Ongewone intervalpatronen: Oormelodietjes hebben ook een aantal unieke intervallen, zoals een groter aantal sprongen of af en toe een grotere sprong dan in “het gemiddelde popliedje” wordt verwacht. Het idee dat oorwormmelodieën over het algemeen gemakkelijk te onthouden moeten zijn in termen van melodische vorm, maar ook enkele unieke patronen van intervallen moeten bevatten, zou te wijten kunnen zijn aan het feit dat de hersenen op zoek zijn naar een soort “Goudlokje”-niveau van complexiteit in een melodie – een melodie die niet te eenvoudig is, maar ook niet te complex om te onthouden.
Waarom zouden we ons dan druk maken over wat maakt dat sommige liedjes meer in ons hoofd blijven hangen dan andere?
Onderzoek naar oorwormen kan ons meer informatie verschaffen over hoe en waarom onze hersenen tot 40% van onze dagen doorbrengen met het denken aan gedachten die niets te maken hebben met onze huidige taak. Lopend onderzoek gaat na of oorwormen een functioneel doel in ons leven kunnen dienen, zoals het helpen onthouden van nieuw geleerde muziek of het reguleren van onze stemmingen gedurende de dag.
Onderzoek naar de oorzaken en “remedies” voor oorwormen kan ook klinische toepassingen hebben om mensen te helpen die lijden aan aandoeningen die bekend staan als “muzikale obsessies” of “muzikale hallucinaties” om bijzonder problematische gevallen van ingebeelde deuntjes te voorkomen of te verlichten.
En misschien kunnen deze factoren in de toekomst van nut zijn voor aspirant-songwriters die op zoek zijn naar het perfecte oorwormlied.