Gedurende 200.000 jaar floreerden de Neanderthalers in heel Eurazië. Ze leken een vol en gelukkig leven te hebben geleid. Net als wij maakten ze kunst, rouwden om hun doden en gebruikten zelfs tandenstokers om tussen hun tanden schoon te maken. Maar 45.000 jaar geleden, toen Homo sapiens zich voor het eerst in Europa vestigde, verdwenen de Neanderthalers plotseling.
Nu, nieuw Japans onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Scientific Reports, geeft een aantal suggesties over waarom-door te kijken naar de hersenen van Neanderthalers.
Dit is de eerste keer dat ze in staat zijn geweest om dit te doen. Vóór deze baanbrekende studie waren de hersenen van Neanderthalers ontoegankelijk voor onderzoekers, omdat het zachte weefsel al lang was vergaan. Maar met behulp van een gecompliceerde techniek, computationele neuroanatomie genaamd, konden de wetenschappers gedetailleerde 3D-modellen van Neanderthalerhersenen maken met behulp van gegevens van vier Neanderthaler schedels. Vervolgens vergeleken ze deze modellen met hersenmodellen van vroege anatomisch moderne mensen en een “gemiddeld” modern menselijk brein, met behulp van gegevens van bijna 1200 MRI-scans.
Vergelijkingen van de morfologie van het hersenoppervlak bij Neanderthalers (NT), vroege Homo sapiens (EH) en moderne Homo sapiens (MH). De bovenste rij toont de verschillen in hersenoppervlak. De onderste rij toont het morfologische verschil in de richting loodrecht op het tangentiële oppervlak. (Credit: Spring Nature/Scientific Reports)
De bevindingen onthullen opvallende verschillen in de morfologie van de hersenen van de mens en die van de Neanderthaler. De Neanderthalers hadden weliswaar een grotere schedel en dus ook grotere hersenen, maar de kleine hersenen van de Homo sapiens zijn verhoudingsgewijs veel groter. Dit geribbelde orgaan, bijna in de vorm van een vlinder, bevindt zich onder de kronkelende bollen van de grotere kleine hersenen. Maar zijn grootte logenstraft zijn mogelijkheden: Het is verantwoordelijk voor alles van beweging, evenwicht en visie tot leren, taal en stemming.
Wat dit suggereert, zeggen onderzoekers, is dat Neanderthalers minder cognitief flexibel lijken te zijn geweest, en slechter in het denken op hun voeten, leren en zich aanpassen aan veranderingen dan Homo sapiens. Misschien hadden ze taal – daar valt nog over te discussiëren – maar hun taalverwerkingsvermogen zou maar een fractie zijn geweest van dat van de moderne mens. Voeg daarbij een kortere aandachtsspanne en een slechter korte- en langetermijngeheugen, en je krijgt een beeld van hoe deze vroege mensen in vergelijking daarmee moeite hadden om zich aan te passen.
VIDEO: Neanderthalers
Waarom stierven de Neanderthalers uit?
Hoewel het onmogelijk is om te zeggen waarom de Neanderthalers plotseling verdwenen, geeft deze studie een paar aanwijzingen. We weten zeker dat de moderne mens en de Neanderthaler samenleefden: de superieure cognitieve en communicatieve vaardigheden van de Homo sapiens hebben hen wellicht beter in staat gesteld om te foerageren en te jagen, politieke allianties te vormen, of technologie te bedenken om het leven gemakkelijker te maken. Neanderthalers waren misschien niet in staat om te concurreren.
Maar niet iedereen is overtuigd door de studie, met sommige wetenschappers die zich afvragen of de conclusies van de onderzoekers over de grootte en vorm van de hersenen noodzakelijkerwijs de juiste zijn. En bovendien zijn er grotere vragen te stellen over de vraag of onze moderne opvatting van “intelligentie” echt van toepassing is-en of Neanderthalers misschien andere speciale vaardigheden hadden die nu verloren zijn gegaan in de tijd.