De oorspronkelijke versie van dit verhaal werd gepubliceerd op de website van Timboektoe Travel.
Wat doet een miljoen gnoes opstaan en in één keer vertrekken?
Wat is het gevoel dat hen de energie geeft om aan een 1000-kilometer lange tocht te beginnen?
Het is midden maart in het noorden van Tanzania, en duizenden dieren lopen vrolijk rond op de glooiende vlaktes van de Serengeti. De vrouwelijke gnoes hebben net hun kalfjes laten vallen in een prachtig schouwspel van nieuw leven, terwijl de jongen strompelend en wankelend overeind komen en binnen enkele minuten weer op de been zijn. Er is nog steeds genoeg voedsel voor iedereen, en het leven moet vrij idyllisch lijken voor de gnoes.
En toch, een, of twee, of misschien een paar honderd gnoes voelen iets in de lucht.
Om een of andere reden, besluiten een paar dieren om in beweging te komen. Ze staan gewoon op en gaan, en de rest begint te volgen.
Just like that: de grootste terrestrische beweging van zoogdieren op aarde is begonnen; de grote gnoe migratie.
Het is een tocht, een rondreis, van zo’n 1000 kilometer, door twee landen (Tanzania en Kenia), over vlaktes waar roofdieren – leeuwen, jachtluipaarden en luipaarden – wachten om hen weg te pikken, over heuvels, en door rivieren waar krokodillen wachten; vechtend tegen ziekte, verhongering, dorst en vermoeidheid; met zo’n 250.000 dieren die onderweg omkomen.
Ondanks al dit tumult gaan ze, zonder mankeren, door.
Waarom doen ze het?
Waarom, terwijl de meeste gnoes in Afrika niet migreren, riskeren de dieren van de Mara/Serengeti ecosystemen alles in één dolle tocht?
Geen wetenschapper of natuuronderzoeker heeft deze vraag tot nu toe afdoende kunnen beantwoorden. Maar er zijn enkele theorieën.
Studies met behulp van luchtfoto’s tonen een opmerkelijk niveau van organisatie in de structuur van de gnoe-kuddes als ze zich beginnen te verplaatsen. De groepen vertonen een golvend front dat naar buiten kronkelt als de kop van een zwerm. Deze verbazingwekkende structuur is niet zichtbaar voor elke individuele gnoe, wat betekent dat er een zekere mate van besluitvorming is tussen de dieren. Is er een vorm van leiderschap, misschien een vorm van communicatie die we nog niet kennen?
Enkele wetenschappers geloven dat de gnoes worden gemotiveerd door de chemie van het gras. De kuddes worden aangetrokken door hogere fosfor- en stikstofgehaltes, die veranderen als reactie op de regens. Dus misschien volgen de gnoes slechts hun smaak.
Het zou gewoon instinct kunnen zijn. Fossiel bewijs suggereert dat gnoes al meer dan een miljoen jaar over de vlaktes van Oost-Afrika zwerven. Net zoals hun lichaam hen zegt te rennen als er een leeuw uit het gras opduikt, misschien is het instinct om te migreren in het DNA van de dieren gecodeerd gedurende vele jaren van evolutie.
Misschien weten ze het gewoon en gaan ze dus gewoon.
Wat de reden ook is, meer dan 1,5 miljoen dieren beginnen aan een reis die ongetwijfeld de dood van velen van hen zal veroorzaken, maar ook leven zal brengen aan veel meer dieren als ze de regens volgen op zoek naar groene, voedselrijke velden die de volgende generatie zullen ondersteunen.
En zo trekken ze verder.
Het is half juli, en de kuddes trekken al meer dan drie maanden over de fluweelvlakten van de Serengeti.
De dieren zijn moe, hongerig, en duizenden zijn al verloren gegaan door roofdieren, ziekte en vermoeidheid. Op dit punt van de reis vragen de gnoes zich waarschijnlijk af wat ze hebben gedaan; en waarom ze in hemelsnaam door moeten gaan.
Maar voordat het makkelijker wordt, wordt het moeilijker.
Voordat ze de weelderige Masai Mara graslanden kunnen bereiken, moeten ze nog een laatste obstakel overwinnen – de rivieren.
De drommen dieren verzamelen zich met duizenden aan de oevers van de grote Grumeti en Mara rivieren, en ze wachten. Zij bouwen hun moed, energie, en motivatie op. Het lijkt alsof ze het nooit zullen doen, alsof dit een te grote barrière voor hen is om over te steken. Maar op dezelfde onbeschrijfelijke manier als de tocht zo’n vier maanden eerder begon, zet één moedige gnoe de eerste stap – de eerste sprong. Ze stromen de rivieren in als mieren, springend, blatend, roepend – een crescendo van adrenaline en instinct.
Een interessante studie vergeleek de gnoe-oversteken met een soort ‘zwerm intelligentie’. Van buitenaf lijken de oversteken uitzinnig en ongecalculeerd – bijna als massale zelfmoord – maar de dieren zijn in feite systematisch het obstakel aan het verkennen en overwinnen als een enkele eenheid – of zwerm.
Het is bijna oktober en het grootste deel van de rommelende kudde is de Grumeti en Mara rivieren overgestoken.
vermoeid en bang verzamelen ze zich op de uitgestrekte tapijtvlakten van de Masai Mara, waar nieuwe, voedselrijke grassen zich tot aan de horizon uitstrekken. Het moet als de hemel aanvoelen voor de dieren.
Ze zijn aangekomen.
Na zo’n lange reis, veronderstelt men dat de gnoes zullen wachten en genieten van de buit van hun tocht. Of misschien gewoon een tijdje blijven.
Maar als november begint, pakken de stormwolken zich samen in de verte, en de gnoes snuiven de lucht, schoppen tegen de grond, en roeren zich.
Ze cirkelen rond de oostelijke rand van de Mara, trotseren de machtige Mara rivier nog een keer, en gaan dan terug naar het laatste rechte stuk van hun reis. Ze trekken door westelijk Loliondo en het Lobo-gebied van het Serengeti National Park, en keren terug naar de groene scheuten die de regens volgen op de korte grasvlakten van de zuidelijke Serengeti.
Het is nu december, en de vermoeide kuddes arriveren in de zuidelijke Serengeti na hun epische trektocht van een jaar.
De moedergnoes zijn zwaar met zwangere buiken, en zodra ze gesetteld zijn, vallen de kalfjes op het verse gras. Binnen een paar minuten staan de kalfjes op hun poten, en voelen dat ze snel sterk en onafhankelijk moeten worden.
Waarom?
Er liggen roofdieren op de loer, en de jongen weten dat ze nog een lange reis voor de boeg hebben.