Gezinsstructuur

Assessment | Biopsychology | Comparative |Cognitive | Developmental | Language | Individual differences |Personality | Philosophy | Social |
Methods | Statistics |Clinical | Educational | Industrial |Professional items |World psychology |

Social psychology:Altruïsme -Attributie -Attitudes -Conformiteit -Discriminatie -Groepen -Interpersoonlijke relaties -Obediëntie -Vooroordelen – Normen – Perceptie – Index -Outline

Gezinsstructuur heeft betrekking op verschillende aspecten van gezinnen, de manier waarop ze georganiseerd zijn, de machtsverhoudingen binnen de groep, de grootte van het gezin enz.

Een echtelijk gezin bestaat uit een of meer ouders/voogden en hun kinderen. De meest voorkomende vorm van dit gezin wordt regelmatig aangeduid als kerngezin.

Een consanguine gezin bestaat uit een ouder en zijn of haar kinderen, en andere personen. Dit soort gezin komt veel voor waar moeders niet de middelen hebben om hun kinderen alleen op te voeden, en vooral waar bezit wordt geërfd. Wanneer belangrijke bezittingen in handen zijn van mannen, bestaan consanguine families gewoonlijk uit een man en een vrouw, hun kinderen en andere leden van de familie van de man.

Een matrifocaal gezin bestaat uit een moeder en haar kinderen. Over het algemeen zijn deze kinderen haar biologische nakomelingen, hoewel adoptie van kinderen in bijna elke samenleving gebruikelijk is. Dit type gezin komt veel voor waar vrouwen de middelen hebben om hun kinderen zelf groot te brengen, of waar mannen mobieler zijn dan vrouwen.

Verwantschapsterminologie

Hoofdartikel: Verwantschapsterminologie

Archeoloog Lewis Henry Morgan (1818-1881) maakte het eerste overzicht van verwantschapsterminologieën die over de hele wereld in gebruik waren. Hoewel veel van zijn werk nu als gedateerd wordt beschouwd, betoogde hij dat verwantschapsterminologieën verschillende sets van onderscheidingen weerspiegelen. De meeste verwantschapsterminologieën maken bijvoorbeeld onderscheid tussen geslachten (het verschil tussen een broer en een zus) en tussen generaties (het verschil tussen een kind en een ouder). Bovendien, zo stelde hij, maken verwantschapsterminologieën onderscheid tussen bloedverwantschap en bloedverwantschap door huwelijk (hoewel recentelijk sommige antropologen hebben betoogd dat veel samenlevingen verwantschap in andere termen dan “bloed” definiëren).

Morgan maakte een onderscheid tussen verwantschapssystemen die classificerende terminologie gebruiken en die welke beschrijvende terminologie gebruiken. Morgan’s onderscheid wordt op grote schaal verkeerd begrepen, zelfs door hedendaagse antropologen. Classificerende stelsels worden over het algemeen foutief opgevat als stelsels die verwanten die eigenlijk niet hetzelfde type verwantschap met het ego hebben, onder één noemer “rangschikken”. (De definitie van “zelfde soort verwantschap” in dergelijke definities lijkt genealogische verwantschap te zijn. Dit is meer dan een beetje problematisch aangezien elke genealogische beschrijving, hoe gestandaardiseerd ook, gebruik maakt van woorden die hun oorsprong vinden in een volks begrip van verwantschap). Wat Morgan’s terminologie in feite onderscheidt zijn de (classificerende) verwantschapssystemen die geen onderscheid maken tussen lineaire en collaterale verwantschap en de (beschrijvende) verwantschapssystemen die dat wel doen. Morgan, een jurist, kwam tot dit onderscheid in een poging om de overervingspraktijken van de Seneca te begrijpen. De bezittingen van een Seneca man werden geërfd door de kinderen van zijn zusters en niet door zijn eigen kinderen.

Morgan identificeerde zes basispatronen van verwantschapsterminologieën:

• Hawaiiaans: maakt alleen onderscheid tussen verwanten op basis van geslacht en generatie.
• Soedanees: geen twee verwanten delen dezelfde term.
• Eskimo: maakt niet alleen onderscheid tussen verwanten op basis van geslacht en generatie, maar ook tussen bloedverwanten in de rechte lijn en verwanten in de zijlijn.
• Irokezen: maken naast onderscheid op grond van geslacht en generatie, ook onderscheid tussen broers en zussen van verschillend geslacht in de ouderlijke generatie.
• Crow: een matrilineair systeem met enkele kenmerken van een Iroquois-systeem, maar met een “scheve” eigenschap waarbij de generatie voor sommige verwanten wordt “bevroren”.
• Omaha: als een Crow-systeem, maar patrilineair.

Westerse verwantschap

De meeste westerse samenlevingen gebruiken Eskimo verwantschapsterminologie. Deze verwantschapsterminologie komt vaak voor in samenlevingen die gebaseerd zijn op echtelijke (of kern-) families, waarbij kernfamilies een mate van betrekkelijke mobiliteit kennen.

Leden van het kerngezin (of de directe familie) gebruiken beschrijvende verwantschapstermen:

• Moeder: een vrouwelijke ouder
• Vader: een mannelijke ouder
• Zoon: een mannelijk kind van de ouder(s)
• Dochter: een vrouwelijk kind van de ouder(s)
• Broer: een mannelijk kind van dezelfde ouder(s)
• Zus: een vrouwelijk kind van dezelfde ouder(s)
• Grootvader: vader van een vader of moeder
• Grootmoeder: moeder van een vader of moeder

Dergelijke systemen gaan er in het algemeen van uit dat de echtgenoot van de moeder ook als biologische vader heeft gefungeerd. In sommige gezinnen kan een vrouw kinderen hebben bij meer dan één man of kan een man kinderen hebben bij meer dan één vrouw. Een kind dat slechts één ouder deelt met een ander kind, wordt in het systeem “halfbroer” of “halfzus” genoemd. Voor kinderen die geen gemeenschappelijke biologische of adoptie-ouders hebben, gebruiken Engelstaligen de term “stepbrother” of “stepsister” om te verwijzen naar hun nieuwe relatie met elkaar wanneer een van hun biologische ouders trouwt met een van de biologische ouders van het andere kind.

Een persoon (anders dan de biologische ouder van een kind) die trouwt met de ouder van dat kind wordt de “stiefouder” van het kind, ofwel de “stiefmoeder” of “stiefvader”. Dezelfde termen zijn in het algemeen van toepassing op kinderen die in een gezin zijn geadopteerd als op kinderen die in het gezin zijn geboren.

Typisch is dat samenlevingen met echtelijke gezinnen ook de voorkeur geven aan neolokaal verblijf; dus bij het huwelijk scheidt een persoon zich af van het kerngezin van zijn jeugd (gezin van oriëntatie) en vormt een nieuw kerngezin (gezin van voortplanting).

In de westerse samenleving is het eenoudergezin echter steeds meer geaccepteerd en begint het een echte invloed op de cultuur te krijgen. De meerderheid van de eenoudergezinnen zijn vaker een alleenstaande moeder dan een alleenstaande vader. Naast het feit dat deze gezinnen hun kinderen alleen moeten opvoeden, hebben ze ook te maken met problemen in verband met een laag inkomen. Veel alleenstaande ouders worstelen met een laag inkomen en vinden het moeilijk om het hoofd te bieden aan andere zaken waarmee zij worden geconfronteerd, zoals huur, kinderopvang en andere benodigdheden om een gezond en veilig thuis te kunnen handhaven.

Kernfamilieleden van leden van de eigen (voormalige) kernfamilie kunnen als lineair of als collateraal worden aangemerkt. Verwanten die hen als lineair beschouwen, verwijzen naar hen in termen die voortbouwen op de termen die binnen het kerngezin worden gebruikt:

• Grootouder
  • Grootvader: de vader van een ouder
  • Grootmoeder: de moeder van een ouder
• Kleinzoon: de zoon van een kind
• Kleindochter: dochter van een kind

Voor verwanten in de zijlinie komen meer classificerende termen in het spel, termen die niet voortbouwen op de termen die binnen de kernfamilie worden gebruikt:

• Oom: broer van vader, broer van moeder, echtgenoot van vader/moeders zus
• Tante: Zus van vader, zus van moeder, echtgenote van broer van vader/moeder
• Neef: zoon van zus, zoon van broer, zoon van zus van echtgenote, zoon van broer van echtgenoot, zoon van zus van echtgenoot
• Nicht: dochter van zus, dochter van broer, dochter van broer van echtgenote, dochter van zus van echtgenote, dochter van broer van echtgenoot, dochter van zus van echtgenoot

Wanneer bijkomende generaties tussenkomen (met andere woorden, wanneer iemands bloedverwanten tot dezelfde generatie behoren als zijn grootouders of kleinkinderen), wijzigt het voorvoegsel “groot” deze termen. (Hoewel in het gewone spraakgebruik in de Verenigde Staten een “groottante” vaak een “oudtante” wordt genoemd, bijvoorbeeld). En net als bij grootouders en kleinkinderen wordt het voorvoegsel, naarmate er meer generaties zijn, “great grand”, waarbij voor elke extra generatie een extra “great” wordt toegevoegd.

De meeste bloedverwanten in de zijlijn zijn nooit lid geweest van het kerngezin van de leden van de eigen kernfamilie.

• Neef: de meest classificerende term; de kinderen van tantes of ooms. Men kan neven en nichten verder onderscheiden naar graad van verwantschap en naar generatie. Twee personen van dezelfde generatie die een grootouder delen, tellen als “volle neef en nicht” (één graad van collateraliteit); als ze een overgrootouder delen, tellen ze als “achterneef en nicht” (twee graden van collateraliteit), enzovoort. Als twee personen een voorouder delen, de ene als kleinkind en de andere als achterkleinkind van die persoon, dan worden de twee nakomelingen geklasseerd als “volle neven en nichten” (één generatie verwijderd); als de gemeenschappelijke voorouder de grootouder is van de ene persoon en de overgrootouder van de andere, dan worden de personen geklasseerd als “volle neven en nichten” (twee generaties verwijderd), enzovoort. Op dezelfde manier, als de gedeelde voorouder de overgrootouder is van de ene persoon en de betovergrootouder van de andere, classificeren de individuen als “achterneven en achternichten”. Vandaar de uitdrukking “achterneef en achternicht”.

Nicht en achterneef en achternicht van een oudere generatie (met andere woorden, de volle neef en achternicht van iemands ouders), hoewel technisch gezien volle neef en nicht, worden vaak ingedeeld bij de “tantes” en “ooms”.

Zo ook kan iemand naar goede vrienden van zijn ouders verwijzen als “tante” of “oom”, of naar goede vrienden verwijzen als “broer” of “zuster”, gebruikmakend van de praktijk van fictieve verwantschap.

Engelssprekenden markeren relaties door huwelijk (behalve vrouw/echtgenoot) met de markering “-in-law”. De moeder en vader van iemands echtgenoot worden schoonmoeder en schoonvader; de vrouwelijke echtgenoot van iemands kind wordt schoondochter en de mannelijke echtgenoot van iemands kind wordt schoonzoon. De term “schoonzuster” heeft betrekking op drie wezenlijk verschillende relaties: ofwel de echtgenote van iemands broer of zus, ofwel de echtgenote van iemands echtgenoot, ofwel de echtgenote van iemands echtgenoots broer of zus. “Zwager” drukt een soortgelijke dubbelzinnigheid uit. Er bestaan geen speciale termen voor de rest van de familie van de echtgenoot.

De termen “halfbroer” en “halfzus” duiden op broers en zussen die slechts één biologische of adoptieouder delen.

Gezin in het Westen

De diverse gegevens uit de etnografie, de geschiedenis, het recht en de sociale statistieken, stellen vast dat het menselijk gezin een instelling is en geen biologisch feit dat berust op de natuurlijke verwantschap van bloedverwantschap.

De verschillende soorten gezinnen komen in een grote verscheidenheid van omgevingen voor, en hun specifieke functies en betekenissen hangen grotendeels af van hun verhouding tot andere sociale instellingen. Sociologen hebben een bijzondere belangstelling voor de functie en status van deze vormen in gelaagde (vooral kapitalistische) samenlevingen.

De term “kerngezin” wordt algemeen gebruikt, vooral in de Verenigde Staten en Europa, om echtelijke gezinnen aan te duiden. Sociologen maken onderscheid tussen echtelijke gezinnen (die betrekkelijk onafhankelijk zijn van de verwanten van de ouders en van andere gezinnen in het algemeen) en kerngezinnen (die betrekkelijk nauwe banden onderhouden met hun verwanten).

De term “uitgebreide familie” is ook gebruikelijk, vooral in de Verenigde Staten en Europa. Deze term heeft twee verschillende betekenissen. Ten eerste is het een synoniem van “consanguinale familie”. Ten tweede verwijst het in samenlevingen die worden gedomineerd door de echtelijke familie naar verwanten (een egocentrisch netwerk van verwanten dat zich uitstrekt buiten de huiselijke groep) die niet tot de echtelijke familie behoren.

Deze typen verwijzen naar ideale of normatieve structuren die in bepaalde samenlevingen worden aangetroffen. Elke samenleving zal enige variatie vertonen in de feitelijke samenstelling en opvatting van gezinnen. Veel sociologisch, historisch en antropologisch onderzoek is gewijd aan het begrijpen van deze variatie, en van veranderingen in de gezinsvorm in de loop van de tijd. Zo spreken sommigen van het burgerlijk gezin, een gezinsstructuur die is ontstaan uit de 16e- en 17e-eeuwse Europese huishoudens, waarin het gezin is gecentreerd rond een huwelijk tussen een man en een vrouw, met strikt gedefinieerde sekse-rollen. De man is verantwoordelijk voor inkomen en levensonderhoud, de vrouw voor huishouden en gezinszaken.

Filosofen en psychiaters als Deleuze, Guattari, Laing, Reich, legden uit dat het patriarchale gezin zoals dat in de westerse traditie wordt opgevat (man-vrouw-kinderen van de buitenwereld afgesloten) tot doel heeft een propertarische en autoritaire samenleving in stand te houden. Het kind groeit volgens het Oedipale model, dat typerend is voor de structuur van kapitalistische samenlevingen, en hij wordt op zijn beurt eigenaar van onderdanige kinderen en beschermer van de vrouw.

De gezinsinstelling is in strijd met de menselijke natuur, en een van haar kernfuncties is het uitvoeren van een onderdrukking van instincten, een onderdrukking van verlangens die begint op de vroegste leeftijd van het kind. Deze psychische onderdrukking is van dien aard dat sociale onderdrukking gewenst wordt, waardoor volgzame subjecten voor de maatschappij worden gevormd. Michel Foucault heeft in zijn systematische studie van de seksualiteit nauwkeuriger vastgesteld dat het verlangen niet alleen wordt onderdrukt, maar ook wordt gevormd en gebruikt als een instrument, om het individu te beheersen en de intermenselijke relaties te veranderen. De georganiseerde godsdienst, door morele verboden, en de economische macht, door reclame, maken gebruik van onbewuste geslachtsdriften. Door het verlangen te domineren, domineren zij individuen.

Volgens de analyse van Michel Foucault, in het westen:

de gezinsorganisatie, juist in de mate dat ze insulair en heteromorf was ten opzichte van de andere machtsmechanismen, werd gebruikt om de grote “manoeuvres” te ondersteunen die werden ingezet voor de Malthusiaanse controle van het geboortecijfer, voor de populistische aansporingen, voor de medicalisering van seks en de psychiatrisering van de niet genitale vormen ervan.

-Michel Foucault, The History of Sexuality vol I, chap. IV, sect. Methode, regel 3, p.99

Volgens het werk van de geleerden Max Weber, Alan Macfarlane, Steven Ozment, Jack Goody en Peter Laslett werd de enorme transformatie die leidde tot het moderne huwelijk in de westerse democratieën “aangewakkerd door het religieus-culturele waardesysteem dat werd geleverd door elementen van het jodendom, het vroege christendom, het rooms-katholieke canonieke recht en de protestantse reformatie”.

In het hedendaagse Europa en de Verenigde Staten hebben mensen in de academische, politieke en civiele sector aandacht gevraagd voor eenoudergezinnen en gezinnen met koppels van hetzelfde geslacht, hoewel academici erop wijzen dat deze vormen ook in andere samenlevingen bestaan. Ook de term gemengd gezin of stiefgezin beschrijft gezinnen met gemengde ouders: een of beide ouders zijn hertrouwd, waardoor kinderen van het vroegere gezin in het nieuwe gezin zijn opgenomen.

Machtsverhoudingen

• Matriarchaat
• Patriarchaat

Type gezin

• Complex gezin
• Dysfunctioneel gezin
• Extensief gezin
• Nucleair gezin
• Schizofreen gezin
• Stiefgezin

• Monogamie
• Polygamie

Aspecten van gezin

Deze en andere aspecten van gezinnen worden beschouwd als sociaal-culturele factoren die van invloed kunnen zijn op de ontwikkeling van de persoonlijkheid, geestelijke gezondheid, opleidingsniveau enz. Deze zouden omvatten:

• Geboortevolgorde
• Kinderloosheid
• Ontbrekende ouders
• Alleenwonend
• Alleenstaande kinderen

Zie. ook

• Cultuur (antropologisch)
• Familie van herkomst
• Familieleden
• Leeg nest
• Endomethodologie
• Familiesysteemtheorie
• Homoseksuele ouders
• Groepsstructuur
• Gemeenschapsstructuur
• Woonarrangementen
• Vaderschap status
• alleenstaande ouders
• sociale structuur
• stiefkinderen
• tehuisouders

Deze pagina maakt gebruik van Creative Commons-gelicenseerde inhoud van Wikipedia (bekijk auteurs).