Gemeentelijke structuren
Het bestuur van de plaatselijke overheid wordt verzorgd door de gemeentelijke overheidsdienst. Deze bestaat uit ambtenaren en werknemers die door een gekozen raad worden benoemd, en is georganiseerd in afdelingen. Raadsleden zijn politici die bij gemeenteraadsverkiezingen in functie worden gestemd. Leden van de gemeenteraad zijn politici die bij gemeenteraadsverkiezingen worden verkozen. Schoolbestuurders en sommige andere plaatselijke functionarissen worden ook verkozen, waaronder vertegenwoordigers van parken in steden als Vancouver. Dit onderscheidt hen van federale en provinciale politici, die deelnemen aan een partijensysteem.
Gemeenten hebben veel personeel in dienst om te zorgen voor wegen; riolering; brandpreventie; politie; recycling en afvalverwerkingsprogramma’s; doorvoer; parkeerhandhaving; stadsrecreatie (parken, sportfaciliteiten, lokale paden); diensten op het gebied van de volksgezondheid; en handhaving van verordeningen. De meeste gemeenteraden stellen comités in om de openbare dienst te leiden en te controleren. Elke commissie doet aanbevelingen aan de gemeenteraad. Commissies houden zich bezig met zaken variërend van vervoer tot politie en financiën.
Burgemeester
In sommige Amerikaanse steden vallen taken als budgetvorming en benoeming van bestuurders onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester. In Canada vloeit de betekenis van het burgemeestersambt niet voort uit de toekenning van dergelijke bevoegdheden, maar veeleer uit de grote zichtbaarheid ervan. In provinciale statuten wordt de burgemeester op verschillende manieren omschreven als “chief officer”, “chief executive officer” of “hoofd van de raad”. De burgemeester kan een hoog profiel hebben, maar hij heeft weinig macht onafhankelijk van de gemeenteraad.
Alle provincies bepalen dat de burgemeester in groten getale wordt gekozen. Dit betekent dat zij, in tegenstelling tot raadsleden, geen specifiek geografisch gebied of “ward” van de gemeente vertegenwoordigen. Canadese burgemeesters zitten in het algemeen alle raadsvergaderingen voor. Ze zijn ambtshalve lid van alle commissies en kunnen aanbevelingen doen aan de raad.
Burgemeesters fungeren ook als aanspreekpunt tijdens grote burgerlijke noodsituaties. De overstromingen van 2013 in Calgary hebben bijvoorbeeld Naheed Nenshi in de nationale schijnwerpers gezet terwijl hij de stad door de crisis leidde. Burgemeesters helpen ook hun steden te promoten om werknemers en toeristen aan te trekken, en om het lokale bedrijfsleven te promoten.
Burgemeesters stijgen soms ook naar een hoger politiek ambt. Ralph Klein, burgemeester van Calgary van 1980 tot 1989, werd later de conservatieve premier van Alberta van 1992 tot 2006. Glen Murray was de eerste openlijk homoseksuele burgemeester van een grote Noord-Amerikaanse stad toen hij van 1998 tot 2004 burgemeester van Winnipegf was. Later werd hij liberaal minister in de regering van Ontario.
Chief Administrative Officer (CAO)
De Chief Administrative Officer (CAO) kan bekend staan als de stadsbestuurder, gemeentemanager of stadscommissaris. Het is een aangepaste versie van de raad-manager in de Verenigde Staten. De functie scheidt beleidsvorming van bestuur: de eerste is toegewezen aan de gekozen gemeenteraad; de laatste aan de niet-gekozen CAO. De CAO wordt benoemd door en is verantwoording verschuldigd aan de gemeenteraad. Hij of zij kan echter ook beleidsaanbevelingen doen. Op dezelfde manier doen gemeenteraden vaak voorstellen met betrekking tot het bestuur.
Een scherpe scheiding tussen beleid en bestuur is niet altijd gemakkelijk te handhaven. In de praktijk is er enige kruisbestuiving tussen de werkzaamheden van de gemeenteraad en die van de CAO. Door de instelling van de functie van CAO hebben sommige gemeenteraden de commissies kunnen opheffen. In dat geval fungeert de gemeenteraad meestal als een commissie van het geheel; hij ontvangt verslagen van de CAO en andere ambtenaren. Als alternatief hebben sommige gemeenteraden het aantal commissies waaraan de CAO verslag moet uitbrengen, geconsolideerd en verminderd.
Board of Commissioners
Het gebruik van een raad van commissarissen ontwikkelde zich in West-Canada; met name in Edmonton, Calgary, Winnipeg en, gedurende een periode, in Vancouver. Edmonton en Winnipeg hebben er afstand van gedaan; beide steden hebben in plaats daarvan een functie als stadsmanager ingesteld. In een systeem met een raad van commissarissen wordt een bestuursgroep van drie of vier commissarissen benoemd. Een van hen wordt de hoofdcommissaris. Elke commissaris is verantwoordelijk voor een breed scala van verantwoordelijkheden, waaronder een groep afdelingen. Het bestuur is verantwoording verschuldigd aan de raad voor het gehele bestuur. Er bestaan ook varianten op deze structuren. Quebec City, bijvoorbeeld, heeft een uitvoerend comité met een stadsmanager die aan dit comité verantwoording aflegt.
Special Purpose Bodies
Gemeentebesturen hebben ook besturen of commissies voor speciale doeleinden. Deze worden gewoonlijk door provinciale overheden ingesteld. De omvang van hun gebruik kan echter sterk variëren. Zij omvatten bibliotheekbesturen, commissies voor watervoorziening, vervoersautoriteiten, politiecommissies, parkbesturen en natuurbeschermingsautoriteiten. In de provinciale statuten worden de procedures voor de benoeming van de leden uiteengezet.
De meeste van deze groepen zijn in meerdere of mindere mate onafhankelijk van de gemeentelijke jurisdictie. De gemeenten verstrekken echter het grootste deel van hun middelen. Deze organen vallen onder de controle van zowel de provinciale als de gemeentelijke overheid. Dit maakt het voor het publiek moeilijk om te weten wie verantwoordelijk is en waarvoor.
Provinciaal gezag
De relatie tussen een provincie en haar gemeenten is er een van superieuren en ondergeschikten; niet van gelijken. (Zie Betrekkingen tussen gemeenten en provincies.)Gemeentebesturen hebben geen grondwettelijk erkend bestaan. Zij zijn creaties van de provincies, die hun bepaalde taken en verantwoordelijkheden toekent. Sommige gebieden worden door de provincies geregeld. Het kan hierbij gaan om gemeentelijke financiën en bevoegdheden op het gebied van ruimtelijke ordening. De relatie tussen gemeenten en de federale overheid is betrekkelijk onbelangrijk. Federale programma’s die gevolgen hebben voor lokale overheden worden over het algemeen afgehandeld via federaal-provinciale overeenkomsten. (Zie ook Federaal-Provinciale Betrekkingen.)
Aanhechting en samenvoeging
De gemeentegrenzen worden vaak uitgebreid door de annexatie van nabijgelegen landelijke gebieden. Dit wordt meestal gerechtvaardigd met het argument dat stedelijke diensten, zoals waterzuivering, riolering en wegen, gemakkelijker door de stedelijke gemeente kunnen worden geleverd dan door de plattelandsgemeente. Wanneer een grote stad door verschillende kleinere gemeenten wordt omringd, bemoeilijken afzonderlijke gemeentelijke jurisdicties de verstrekking van de noodzakelijke diensten. Dit is ook het geval wanneer twee gemeenten zich naast elkaar hebben ontwikkeld en een gemeenschappelijke grens hebben. Dit probleem wordt soms opgelost door samenvoeging; meerdere gemeenten worden samengevoegd tot een enkele entiteit.
Beslissingen over annexatie of samenvoeging kunnen alleen door de provinciale overheid worden genomen. Beide opties zijn meestal controversieel. De meeste provincies hebben procedures waarbij hoorzittingen worden gehouden door administratieve tribunalen. Voorbeelden hiervan zijn de Ontario Municipal Board en de Local Authorities Board in Alberta. In sommige gevallen kan een provincie een speciale onderzoekscommissie instellen. Deze commissie onderzoekt de zaak en doet een aanbeveling. In grote stedelijke gebieden waar verschillende gemeentebesturen actief zijn, wordt samenvoeging moeilijk, zo niet onmogelijk geacht. Sommige provincies hebben grootstedelijke besturen, regionale besturen of speciale districten in het leven geroepen.
Echter hebben sommige provincies wel samenvoegingen tot stand gebracht. Manitoba fuseerde in 1974 de stad Winnipeg en negen andere gemeentebesturen tot de stad Winnipeg. Nova Scotia heeft in 1996 de steden Halifax en Dartmouth, de stad Bedford en een deel van het graafschap Halifax samengevoegd. In 1998 heeft Ontario de gemeente Metropolitan Toronto, de stad Toronto, de vier steden Scarborough, Etobicoke, North York en York, en het stadsdeel East York samengevoegd tot de stad Toronto. En in 2001 werden elf gemeenten – Cumberland, Gloucester, Goulbourn, Kanata, Nepean, Osgoode, Ottawa, Rideau, Rockcliffe Park, Vanier en West Carleton – samengevoegd tot de stad Ottawa.
Amalergaties zijn controversieel. Een Ottawa raadslid die de samenvoeging van zijn stad had gesteund vertelde de CBC in 2009 dat het niet langer werkt om de stedelijke en landelijke behoeften van de stad te combineren onder één regering. Clive Doucet zei dat de stad zou moeten opsplitsen. Hij vertelde de CBC: “Ze hebben gewoon verschillende prioriteiten. Misschien zijn ze beter af zonder deel uit te maken van de samengevoegde stad.” Hij zei dat het te ingewikkeld wordt wanneer commissies zich bijvoorbeeld bezighouden met transitkwesties; en plattelands- en stadsraadsleden hebben zeer verschillende kiezers en belangen.
Zie ook Lokaal Bestuur; Lokale Verkiezingen; Metropolitaan Bestuur; Gemeentefinanciën Regionaal Bestuur Stedelijke Burgerbewegingen; Verbeteringsdistrict.