Wat iedereen weet – of denkt te weten – over Ludwig van Beethoven is dat hij enkele van de grootste meesterwerken van de muziek componeerde terwijl hij volledig doof was. Hoe fascinerend dit ook klinkt, het verhaal heeft een tekortkoming: het zou wel eens niet waar kunnen zijn. Volgens een vooraanstaand Beethoven-deskundige had de componist nog gehoor in zijn linkeroor tot kort voor zijn dood in 1827.
“Dit zal iedereen aanzetten tot het herzien van biografische concepten over Beethoven,” vertelde Theodore Albrecht, professor in de musicologie aan de Kent State University in Ohio, aan de Observer. Albrecht, die cruciaal bewijsmateriaal heeft gevonden in hedendaagse verslagen, gelooft dat Beethoven weliswaar een ernstige achteruitgang van zijn gehoor heeft gekend, maar dat hij het niet heeft verloren “tot de zeer diepe diepte” die musicologen hebben aangenomen.
“Niet alleen was Beethoven niet volledig doof bij de première van zijn Negende Symfonie in mei 1824, hij kon, zij het steeds zwakker, nog minstens twee jaar daarna horen, waarschijnlijk tot en met de laatste première die hij zou begeleiden, zijn Strijkkwartet in Bes, Op 130, in maart 1826,” aldus Albrecht.
Beethoven begon in 1798 zijn gehoor te verliezen. “Als ik tot een ander beroep behoorde, zou het makkelijker zijn,” vertelde hij een vriend, “maar in mijn beroep is het een beangstigende toestand.” Tussen 1812 en 1816 probeerde hij oortrompetten, maar met weinig succes. Vanaf 1818 had hij blanco “conversatieboekjes” bij zich, waarin vrienden en kennissen opmerkingen noteerden die hij hardop beantwoordde.
Eén verslag uit 1823 vertelt dat de componist zijn favoriete koffiehuis bezocht, waar hij werd aangesproken door een vreemdeling die advies zocht over zijn eigen falende gehoor. Beethoven krabbelde het volgende advies op: “De buitenlucht kan veel dingen verbeteren. Gebruik alleen niet te vroeg mechanische apparaten; door mij daarvan te onthouden, heb ik mijn linkeroor op deze manier redelijk behouden.”
Hij voegde eraan toe: “Als het mogelijk is, is door schrijven beter; het gehoor blijft dan gespaard.” In een ander verslag, uit 1824, bezoekt een musicus Beethoven en zegt hem: “U kunt de ouverture al helemaal alleen dirigeren … Het hele concert dirigeren zou uw gehoor te veel belasten; daarom zou ik u adviseren dat niet te doen.”
“De conversatieboeken zullen een spelbreker worden,” zei Albrecht. Onder de overgebleven exemplaren – twee in de geboorteplaats van de componist, het Beethoven-Haus museum in Bonn, en 137 in de Staatsbibliotheek van Berlijn – heeft hij tot nu toe 23 directe verwijzingen naar het onderwerp gehoor gevonden, en hij schat dat enkele tientallen meer zullen aantonen “dat hij nog steeds iets kon horen”.
Sommige musicologen suggereren dat Beethoven, naarmate zijn gehoor verslechterde, in zijn composities de voorkeur gaf aan lagere en middelhoge tonen en pas weer hoge tonen begon te gebruiken toen hij helemaal doof was, steunend op geheugen en verbeelding. Maar Albrecht wijst die theorie van de hand als hij kijkt naar de toonhoogtes in de laatste complete symfonie: “Ik denk niet dat die opgaat. Wat moet je anders met de piccolo in de Negende Symfonie – daarboven – en de contrabassen daaronder? Alle registers zijn er. Hij kon ze horen met zijn innerlijke oor. Hij was verbazingwekkend.”
Albrecht is nu bezig de “conversatieboek” verslagen te bewerken en ze voor het eerst vanuit het Duits in het Engels te vertalen, een mammoet publishing project dat uiteindelijk 12 delen zal omvatten.
Het Britse bedrijf Boydell & Brewer zal deel 3 van Beethoven’s Conversation Books in mei uitgeven (£45), na de publicatie van een deel van het nieuwe onderzoek in een artikel getiteld “The Hearing Beethoven”, in The Beethoven Journal deze maand en (in het Duits) door het Vienna Oboe Journal in maart.
De onderwerpen van de boeken, die de periode van 1818 tot de dood van de componist beslaan, variëren van muziek en politiek tot boodschappenlijstjes en boodschappen doen. Albrecht zei dat, hoewel er in 1968 een wetenschappelijke Duitstalige editie was begonnen, het formaat ervan de leesbaarheid bemoeilijkte en de inhoud verkeerd was geïnterpreteerd. De Engelse vertaling van dit werk heeft uitgebreide voetnoten op elke pagina om de lezers te helpen het bewijsmateriaal te begrijpen.
Hij voegde eraan toe dat deze “meeslepende gesprekken” Engelssprekende muziekliefhebbers eindelijk in staat zullen stellen te horen wat Beethoven en zijn vrienden bespraken.
Het bewijs dat Beethoven nog steeds kon horen “neemt niet weg van het feit dat deze man deed wat hij deed in het gezicht van overweldigende moeilijkheden”, merkte hij op.
2020 markeert de 250ste verjaardag van de geboorte van een van de grootste componisten aller tijden. Het evenement zal worden gemarkeerd door festivals en programma’s over de hele wereld.
- Deel op Facebook
- Deel op Twitter
- Deel via E-mail
- Deel op LinkedIn
- Deel op Pinterest
- Deel op WhatsApp
- Deel op Messenger