De Noorse nederzetting op Groenland en hun ontdekking van Noord-Amerika
Erik de Rode is een zeer kleurrijke en belangrijke figuur in de geschiedenis van de Noorse Vikingen. De bron voor zijn verhaal is te vinden in de IJslandse sagen Huaksbók (14e eeuw) en Skalhóltsbók (15e eeuw). Deze twee verslagen bevatten enigszins verschillende versies van wat er 3-400 jaar eerder gebeurde. Aangenomen wordt dat de oorspronkelijke sage van Erik de Rode rond 1200 na Christus is geschreven en de versie in Skalhóltsbók is het meest getrouw aan het origineel. Ook Flateyjarbók (13e eeuw), die de sage van de Groenlanders bevat, is een belangrijke bron die helpt om de vestiging van Groenland en de ontdekking van Vinland – Noord-Amerika – te begrijpen.
Erik de Rode verkent nieuw land
Erik de Rode groeide op in Noorwegen waar hij betrokken was bij een aantal moordzaken. Samen met zijn vader emigreerde hij naar IJsland, waar hij zich vestigde aan de centrale westkust van IJsland en trouwde met Thjodhild. In IJsland was Erik echter betrokken bij nog meer geschillen en moorden, waardoor hij tot vogelvrij verklaarde werd en tot drie jaar verbanning werd veroordeeld. Hij verliet IJsland rond het jaar 982 na Christus op weg naar het land waarvan hij had gehoord dat het in het westen lag, gespot door een man genaamd Gunnbjörn ongeveer 100 jaar eerder. Erik’s Groenland-expeditie voerde hem verder zuidwestwaarts en rond Kaap Farewell, het zuidelijke puntje van Groenland. Daarna zeilde hij verder naar het noorden, verkende de vele fjorden en vond weelderige groene weiden die vruchtbaarder waren dan IJsland. Minstens twee jaar lang onderzocht hij het nieuwe land, inclusief de plaatsen die nu bekend staan als de Eastern Settlement en de Western Settlement.
Groenland bewoond door de Noorse Vikingen
Toen hij na drie jaar terugkeerde naar IJsland, sprak hij over het nieuwe land dat hij Groenland noemde en probeerde hij mensen te vinden die bereid waren er een nederzetting te stichten. De bronnen zeggen dat dit gebeurde 15 jaar voordat het christendom in IJsland wet werd, en wijzen op ongeveer 985 na Christus. Erik slaagde hierin en verzamelde een vloot van ongeveer 25-30 schepen met ongeveer 700 kolonisten. Slechts 14 schepen kwamen aan. De nieuwe nederzettingen werden genoemd naar de stichters, zoals bijvoorbeeld Erik’s eigen boerderij Brattahlid, diep in de Eriksfjord (tegenwoordig Tunugdliarfik), net tegenover het tegenwoordige Narsasuaq.
Honderden archeologische vondsten die vooral in het zuidwesten zijn gedaan, wijzen erop dat hun nederzettingen meer dan 500 jaar hebben geduurd. De nederzettingen verdwenen echter en niemand weet precies waarom. De laatste gedocumenteerde gebeurtenis met betrekking tot de kolonisten op Groenland is een hoogstaand huwelijk in de kerk van Hvalsey in 1408 tussen Sigríður Björnsdóttir en Þorsteinn Ólafsson, die beiden in 1410 op IJsland waren aangekomen. Sindsdien is het onbekend wat er van de Noorse kolonisten op Groenland is geworden. Als mogelijke verklaring voor het verdwijnen van de nederzettingen wordt een plotseling kouder klimaat genoemd, of misschien de opening van nieuwe handel met gedroogde kabeljauw uit Noord-Amerika, waardoor elders een beter bestaan ontstond.
Hvalsey Church | © Troels Jacobsen – Oceanwide Expeditions
The Saga of the Greenlanders
Nadat Eric de Rode zich op Groenland vestigde, kwam er verkeer tussen Noorwegen, IJsland en Groenland op gang. Dit leidde tot een toevallige reis die mogelijk het eerste Vikingcontact met Noord-Amerika is geweest.
Bjarni Herhjólfsson, de eerste Viking die Noord-Amerika ontdekte, wordt alleen genoemd in de Saga van de Groenlanders. Het verhaal gaat dat hij afwisselend met zijn vader in IJsland en Noorwegen overwinterde. Toen hij op een keer in IJsland aankwam, ontdekte hij dat zijn vader naar Groenland was getrokken en besloot hem op deze zeer gevaarlijke reis te volgen. Bjarni’s schip kreeg te maken met ongunstig weer met mist en noordenwind en Bjarnil verloor zijn positie. Het duurde enkele dagen voordat het weer ten goede keerde en Bjarni zich in de buurt van land met bossen bevond. Bjarni realiseerde zich dat dit niet Groenland was en hij landde niet. Hij zag nog twee keer land, maar ook deze locaties voldeden niet aan de beschrijving van Groenland die hij had gehoord en hij ging verder. Bjarni en zijn schip bereikten uiteindelijk Groenland en hij vestigde zich in Herjolfsnes in het zuidwesten van het land, niet ver van het huidige Narsaq Kujalleq. Herjolfsnes werd een belangrijk knooppunt voor de handel tussen Groenland en IJsland en is de enige nederzetting die wordt vermeld op de beroemde Skálholt Kaart uit 1570 van de Noord-Atlantische regio zoals de Noormannen die begrepen.
Bjarni’s heldendaden worden alleen vermeld in de Saga van de Groenlanders en nergens anders. Net zoals het geval kan zijn met de verschillende versies van Erik de Rode’s Saga in Huaksbók, kan Bjarni’s verhaal zijn bewerkt door nazaten van Erik de Rode, wiens zoon Leif Eriksson later is toegeschreven aan de ontdekking van Noord-Amerika. Misschien was dit een geval van herschrijving van de geschiedenis om de heldendaden van familieleden kracht bij te zetten.
Herhjolfsnes | © Troels Jacobsen – Oceanwide Expeditions
Volgens de Saga van de Groenlanders raakte Leif Eriksson geïntrigeerd door het verhaal van Bjarni. Hij kocht het schip van Bjarni en nam raad van hem aan en zette vervolgens vanuit Herhjolfsnes koers naar het westen. Op deze reis ontdekte Leif bij drie verschillende gelegenheden nieuw land. Eerst een koud en ijzig land in het noorden dat hij Helluland of Steenslagland noemde, later geïnterpreteerd als zijnde Baffin Eiland, Canada. Daarna zeilde hij verder naar het zuiden en trof een landschap vol bossen aan dat hij Markland noemde, waarvan wordt aangenomen dat het de kust van Labrador is die wordt gedomineerd door Taiga-bos. Tenslotte landde hij op Vinland, dat tegenwoordig wordt geïnterpreteerd als Newfoundland. Interessant is dat men destijds niet geloofde dat op Newfoundland wijnstokken en druiven konden groeien. Het is dan ook vreemd dat de naam Vinland (“Wijnland”) zo’n grote betekenis heeft gekregen. Het is echter geen moderne interpretatie van een woord, want de 11e-eeuwse monnik Adam van Bremen had het ook over druiven en wijnstokken. Het is heel goed mogelijk dat niet druiven werden bedoeld, maar kruisbessen, die in de tijd van de IJslandse sagen Vínber of “Wijnbessen” werden genoemd, waardoor de naam ontstond.
Treed in de voetsporen van de vroegere Noorse kolonisten
Vaar met Oceanwide Expeditions mee op een expeditiecruise naar zuidwest Groenland en treed in de voetsporen van de vroegere Noorse kolonisten. Ervaar de boerderijen van Erik de Rode, de overblijfselen van de beroemde nederzetting in Gardar, de Hvalsey kerkruïne gebouwd rond 1300 na Christus, Herjolfsnes, en ontdek de reden waarom Erik het nieuwe land Groenland noemde. Het landschap is spectaculair, en de geschiedenis intrigerend. Onderweg hebben we veel kans om bultruggen te zien als we deze fabelachtige wateren bevaren.