Candidiasis (spruw, gistinfectie)

Spruw, ook wel candidiasis genoemd, is een ziekte die wordt veroorzaakt door de schimmel, Candida albicans. Iedereen heeft deze schimmel: Hij komt voor op de huid, in de maag, de dikke darm, het rectum, de vagina, en in de mond en keel. Meestal is hij onschadelijk en helpt hij zelfs bacteriën onder controle te houden. Soms groeit de schimmel echter uit, wat tot verschillende problemen kan leiden.

Mensen met en zonder HIV kunnen candidiasis ontwikkelen, waaronder vrouwen die vaginale schimmelinfecties ontwikkelen – een vorm van candidiasis. Iemand kan ook last krijgen van een overgroei van schimmel in de mond of achter in de keel. Stress, slechte voeding of te weinig rust kunnen bijdragen aan deze problemen.

Ook het gebruik van antibiotica – vooral gedurende lange perioden – kan de infectie in de mond of vagina doen ontstaan. Orale spruw kan ook voorkomen bij mensen die inhalatiesteroïden gebruiken, zoals die voor de behandeling van astma en andere longproblemen.

Slechte mondhygiëne en roken kunnen ook een rol spelen bij spruw. Overmatig alcohol- en suikergebruik zijn er ook mee in verband gebracht.

Bij mensen met HIV kunnen spruw en vaginale schimmelinfecties op elk moment optreden, ongeacht het CD4 aantal. Hoe meer het immuunsysteem verzwakt, hoe groter de kans dat deze infecties optreden en vaker terugkomen. Mensen met HIV die een CD4-telling van minder dan 200 hebben, lopen ook meer kans om candidiasis dieper in hun lichaam te ontwikkelen, zoals in de slokdarm of de longen. Zoals bij veel opportunistische infecties zal candidiasis meestal verbeteren of minder vaak terugkomen als HIV-behandeling het CD4-cijfer aanzienlijk verhoogt.

Wat zijn de symptomen?

De symptomen zijn afhankelijk van het deel van het lichaam dat is aangetast. Als u een van deze symptomen heeft, moet u contact opnemen met uw arts:

• Orale candidiasis: Symptomen zijn onder andere brandende pijn in de mond of keel, veranderde smaak (vooral bij het eten van gekruid of zoet voedsel), en moeite met slikken. Het verschijnt als witte of rozerode vlekken op de tong, het tandvlees, de zijkanten of het dak van de mond, en de achterkant van de keel. Soms kan spruw ervoor zorgen dat de mondhoeken schraal, gebarsten en pijnlijk worden.
• Vaginale candidiasis: Het meest duidelijke symptoom is een dikke witte afscheiding die lijkt op kwark. Het kan ook jeuk en een branderig gevoel in of rond de vagina veroorzaken, evenals huiduitslag en gevoeligheid van de buitenste lippen van de vagina (schaamlippen). Vrouwen met HIV hebben een grotere kans op terugkerende vaginale candidiasis dan vrouwen die HIV-negatief zijn.
• Slokdarmcandidiasis: Deze vorm van candidiasis komt diep in de keel voor en is niet altijd te zien door in de mond te kijken. Het kan pijn op de borst veroorzaken, evenals pijn en moeilijkheden bij het slikken. Dit komt veel vaker voor bij mensen met HIV met een lager CD4 aantal.

Hoe wordt candidiasis vastgesteld?

Merendeel van de tijd kan een arts candidiasis vaststellen door simpelweg in de mond, achter in de keel, of in de vagina te kijken. Soms is het nodig de woekering af te schrapen, zodat een monster naar een laboratorium kan worden gestuurd. Bij het beoordelen van de symptomen worden röntgenfoto’s en een speciale flexibele microscoop, een endoscoop, gebruikt om candidiasis in de keel op te sporen. Mensen met spruw moeten ook worden gecontroleerd op mogelijke slokdarmaandoeningen.

Hoe wordt candidiasis behandeld?

Net zoals er drie verschillende soorten candidiasis zijn, zijn er drie enigszins verschillende manieren om de ziekte te behandelen.

Behandeling voor orale candidiasis

De meest gebruikelijke behandeling is het gebruik van een medicijnvloeistof die in de mond wordt rondgeslingerd en doorgeslikt of om op een zuigtablet te zuigen totdat deze oplost en vervolgens door te slikken. Orale pillen (niet gebruiken tijdens de zwangerschap) zijn echter net zo effectief of effectiever dan deze andere vormen en bieden een gemakkelijkere dosering. De CDC beveelt aan:

• Fluconazol (Diflucan-tabletten): Diflucan is een tablet dat moet worden doorgeslikt. Uit onderzoek blijkt dat het even effectief is als clotrimazol en nystatine, maar handiger is en beter wordt verdragen. De dosis is meestal 100 mg per dag gedurende 7-14 dagen.

Andere behandelingen zijn:

• Miconazol (Oravig): Deze orale tablet van 50 mg wordt gedurende 1-2 weken eenmaal daags op het bovenste tandvlees aangebracht. De tabletten mogen niet worden gekauwd of doorgeslikt.
• Clotrimazol (Mycelex-troches): Deze zuigtabletten worden gedurende 1-2 weken vijfmaal daags gebruikt. De zuigtabletten moeten langzaam in de mond oplossen en mogen niet in hun geheel worden gekauwd of doorgeslikt. Clotrimazol kan de maag van streek maken.
• Nystatine (Mycostatine vloeibaar of pastilles): Nystatine is verkrijgbaar als vloeistof of als zuigtablet. De vloeibare dosis is 5 milliliter, viermaal daags in te nemen gedurende 1-2 weken. Het moet een paar minuten langzaam in de mond worden rondgeslingerd en dan worden doorgeslikt. Een of twee zuigtabletten worden vier keer per dag ingenomen gedurende 7-14 dagen. Ze moeten langzaam oplossen in de mond en mogen niet in hun geheel worden gekauwd of doorgeslikt.
• Itraconazol (Sporanox vloeibare suspensie): Deze vloeistof moet worden doorgeslikt. Hoewel het even effectief is als de vier hierboven genoemde geneesmiddelen, wordt het niet zo goed verdragen als fluconazol-tabletten.
• Posaconazol orale suspensie (Noxafil): Dit is even effectief als fluconazol, maar heeft meer interacties met andere geneesmiddelen, vergelijkbaar met itraconazol. De vloeistof moet worden ingenomen met voedsel en wordt een keer per dag gebruikt, gedurende enkele minuten langzaam rond de mond geswist en vervolgens doorgeslikt.
• Een andere mogelijke behandeling voor spruw is gentiaanviolet (Genapax).Dit is een kleurstof gemaakt van koolteer en kan worden gekocht bij sommige apotheken, reformwinkels, en andere plaatsen waar aanvullende therapieën worden verkocht. Gentiaanviolet is erg smerig en kan vlekken maken op kleding. Het kan ook vlekken op de binnenkant van de mond veroorzaken, die na verloop van tijd vervagen. Er moet voorzichtig mee worden omgegaan. Voor spruw in de mond brengt u de kleurstof aan met een wattenstaafje. Doop het wattenstaafje in de kleurstof en bestrijk de plekken van Candida in de mond. Vermijd het inslikken van het geneesmiddel, omdat het de maag kan verstoren.

Behandeling voor vaginale candidiasis

De meest voorkomende behandelingen zijn medicinale crèmes of inbrengen (zetpil) die in de vagina worden geplaatst. De meeste zijn zonder recept verkrijgbaar in veel drogisterijen. Deze producten kunnen condooms en pessariums echter verzwakken, wat het risico van zwangerschap en HIV-overdracht kan verhogen.

• Fluconazol (Diflucan): Een dosis van 150 mg van deze tablet wordt ingenomen voor ongecompliceerde candidiasis. Het mag niet worden gebruikt tijdens de zwangerschap.
• Topische geneesmiddelen: Deze omvatten een scala aan crèmes, zalven of zetpillen. Sommige worden gebruikt voor zo weinig als drie dagen tot maximaal 14 dagen. Veel van deze middelen zijn vrij verkrijgbaar, terwijl andere op recept verkrijgbaar zijn. Bespreek met uw arts welke u het beste kunt gebruiken. Het gaat onder meer om de volgende middelen:
  • Butoconazol (Femstat-crème)
  • Clotrimazol (Gyne-Lotrimin-crème)
  • Clotrimazol (Mycelex vaginale zetpillen)
  • Miconazol (Monistat vaginale creme)
  • Miconazol (Monistat vaginale zetpillen)
  • Terconazol (Terazol 3 en Terazol 7 crèmes)
  • Terconazol (Terazol 3 zetpillen)
  • Tioconazol (Vagistat zalf)
• Itraconazol (Sporanox orale oplossing): De dosis van 200 mg wordt eenmaal daags gedurende 3-7 dagen ingenomen als alternatief voor fluconazol.

Net als bij spruw kunnen, als vaginale schimmelinfecties niet verdwijnen tijdens het gebruik van deze crèmes of zetpillen, of als de infectie snel terugkeert nadat de behandeling is gestopt, krachtiger geneesmiddelen zoals nystatine (Mycostatin) vloeistof, itraconazol (Sporanox) vloeistof, of fluconazol (Diflucan) tabletten door een arts worden voorgeschreven. Vrouwen die zwanger zijn, mogen deze orale geneesmiddelen niet gebruiken, omdat ze schadelijk kunnen zijn voor de zich ontwikkelende foetus.

Een andere mogelijke behandeling voor vaginale schimmelinfecties is gentiaanviolet (Genapax). (Zie hierboven voor meer informatie.) Genapax kan worden gekocht in de vorm van een tampon, en elke tampon bevat 5 mg gentiaanviolet. De tampons kunnen een smeerboel zijn en vlekken maken op kleding en ondergoed. Ga er voorzichtig mee om en breng ze voorzichtig in. Gentiaanviolette tampons worden 1-2 weken lang een- of tweemaal per dag ingebracht.

Behandeling voor slokdarmcandidiasis

Omdat slokdarmcandidiasis als ernstiger, dieper in het lichaam en moeilijker te behandelen wordt beschouwd, zijn voor de behandeling ervan meestal hogere doses geneesmiddelen nodig dan voor de behandeling van orale of vaginale candidiasis worden gebruikt. Deze geneesmiddelen kunnen de leverenzymen doen stijgen. Ze kunnen ook een wisselwerking hebben met andere medicijnen, waaronder proteaseremmers, non-nucleoside reverse transcriptaseremmers, evenals bepaalde antihistaminica en kalmerende middelen. Overleg met uw arts over andere geneesmiddelen die u gebruikt voordat u deze antischimmelbehandelingen gaat gebruiken.

• Fluconazol (Diflucan): Een intraveneuze oplossing of een tablet van 200 mg fluconazol wordt gedurende 2-3 weken eenmaal daags ingenomen. Fluconazol wordt beschouwd als de eerste keus voor behandeling.
• Itraconazol (Sporanox orale oplossing): Deze vloeistof moet op een lege maag worden ingenomen en gedurende enkele seconden krachtig in de mond worden rondgeslingerd en vervolgens worden doorgeslikt. Het wordt gedurende 2-3 weken eenmaal daags ingenomen.
• Andere antischimmelmiddelen: Verschillende andere geneesmiddelen kunnen gedurende 2-3 weken worden gebruikt, waaronder voriconazol, isavuconazol, caspofungine, micafungine, anidulafungine en amfotericine B.

Behandeling van ernstige of geneesmiddelresistente candidiasis

Soms kan candidiasis resistent worden tegen de “azole” geneesmiddelen (alle hierboven genoemde) of is de ziekte zo ernstig dat deze niet adequaat kan worden behandeld met een van deze behandelingen. Als gevolg daarvan wordt vaak een geneesmiddel met de naam amfotericine B gebruikt. Het wordt gewoonlijk in een ziekenhuis via een infuus toegediend. De twee soorten zijn standaard amfotericine B (Fungizone) en liposomale amfotericine B (Abelcet, AmBisome, Amphotec).

Amfotericine B kan ernstige bijwerkingen veroorzaken, waaronder nierschade, allergische reacties (koorts, rillingen, veranderde bloeddruk, enz.), beenmergschade, misselijkheid, overgeven en hoofdpijn. Het risico op nierschade is verhoogd als amfotericine B wordt ingenomen met cidofovir (Vistide) of ganciclovir (Cytovene), twee geneesmiddelen die worden gebruikt voor de behandeling van CMV, en pentamidine (NebuPent), een geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van PCP. Het risico op beenmergschade is verhoogd als amfotericine B gelijktijdig wordt ingenomen met AZT (Retrovir), flucytosine (Ancobon) of ganciclovir.

In het algemeen is liposomale amfotericine B minder toxisch dan standaard amfotericine B. Standaard amfotericine B werkt echter sneller en is meestal het middel van keuze wanneer infecties ernstig zijn en een onmiddellijke bedreiging voor het leven vormen.

Hoe moeten zwangere vrouwen worden behandeld voor candidiasis?

Omdat veel antischimmelmiddelen giftig kunnen zijn voor een foetus in ontwikkeling, raadt het CDC aan om waar mogelijk lokale behandelingen te gebruiken, zoals crèmes of zetpillen voor vaginale candidiasis.

Kan candidiasis worden voorkomen?

Er is geen gegarandeerde manier om infectie met de schimmel te voorkomen of om het ontwikkelen van orale spruw, vaginale schimmelinfecties, of ernstigere vormen van candidiasis te voorkomen. Deze infecties komen vaker voor bij mensen met CD4-tellingen lager dan 200. Een manier om candidiasis te voorkomen is het immuunsysteem gezond te houden door HIV-medicijnen te nemen, stress te verminderen, goed te eten en voldoende te rusten.

Er is nog steeds discussie over het gebruik van antischimmelmiddelen om candidiasis te voorkomen. Enkele studies tonen aan dat fluconazol het aantal infecties kan verminderen. Het is echter mogelijk dat langdurig gebruik van fluconazol – of enig ander “azool”-medicijn – ertoe leidt dat de schimmel resistent wordt. Dit kan verhinderen dat de geneesmiddelen correct werken wanneer ze het meest nodig zijn. Daarom raden veel artsen af om deze geneesmiddelen voortdurend te gebruiken om candidiasis te voorkomen. Dit kan echter de beste optie zijn voor mensen met een geschiedenis van frequente uitbraken van orale spruw of vaginale infecties.

Er zijn enkele tips om candidiasis te helpen voorkomen:

• Let op uw voeding: Het kan nuttig zijn om voedingsmiddelen met veel suiker, zuivel, gist, tarwe en cafeïne te vermijden. Deze worden verondersteld om schimmel overgroei te bevorderen.
• Eet yoghurt: Veel deskundigen raden ook aan om veel yoghurt te eten die Lactobacillus acidophilus bevat, een “goede” bacterie waarvan wordt aangenomen dat deze Candida albicans onder controle houdt. Zorg ervoor dat op de verpakking van de yoghurt staat “bevat Lactobacillus acidophilus.”
• Zorg voor een goede mondhygiëne: Dit omvat regelmatig poetsen, flossen, het gebruik van een antiseptisch mondwater (Listerine, etc.), en het verminderen/elimineren van het gebruik van tabaksproducten zoals pruimtabak en sigaretten.
• Voor vaginale schimmelinfecties: Om het risico op vaginale infecties te helpen verminderen, draag losse, natuurvezel kleding en onderkleding met een katoenen kruisje. Blijf ook weg van deodorant tampons en vrouwelijke deodorant sprays.

Zijn er experimentele behandelingen?

Candidiasis is een probleem voor veel mensen, ongeacht of ze HIV hebben of niet. Dit geldt vooral voor mensen met Candida-stammen die resistent zijn tegen de huidige beschikbare geneesmiddelen. Daarom worden er steeds nieuwe geneesmiddelen ontwikkeld voor candidiasis en andere schimmelinfecties.

Als u wilt weten of u in aanmerking komt voor klinische proeven met nieuwe behandelingen voor candidiasis, bezoek dan ClinicalTrials.gov, een site die wordt beheerd door de Amerikaanse National Institutes of Health. De site heeft informatie over alle HIV-gerelateerde klinische studies in de Verenigde Staten. Voor meer info kunt u hun gratis nummer bellen op 1-800-HIV-0440 (1-800-448-0440) of e-mailen naar [email protected].

Last Reviewed: January 24, 2019

Lees meer over:

• #oral health
• #thrush
• #vaginale candidiasis