ATrain Education

Dementie en cognitieve stoornissen

Dementie is de naam voor een groep symptomen die worden veroorzaakt door stoornissen die de hersenen aantasten. Het is geen specifieke ziekte (MedlinePlus, 2017).

Dementie is het verlies van cognitief functioneren – het vermogen om te denken, te onthouden of te redeneren – in een zodanige mate dat het interfereert met het dagelijks leven en de activiteiten van een persoon. Deze functies omvatten geheugen, taalvaardigheid, visuele perceptie, probleemoplossing, zelfmanagement, en het vermogen om zich te concentreren en op te letten.

Sommige mensen met dementie kunnen hun emoties niet beheersen, en hun persoonlijkheid kan veranderen. Dementie varieert in ernst van het mildste stadium, wanneer het net iemands functioneren begint te beïnvloeden, tot het ernstigste stadium, wanneer de persoon volledig afhankelijk moet zijn van anderen voor basisactiviteiten van het dagelijks leven (ADLs).

Leeftijd is de primaire risicofactor voor het ontwikkelen van dementie. Daarom zou het aantal mensen met dementie de komende 40 jaar kunnen verdubbelen als het aantal Amerikanen van 65 jaar en ouder stijgt van 48 miljoen nu tot meer dan 88 miljoen in 2050. Ongeacht de vorm van dementie, kunnen de persoonlijke, economische en maatschappelijke eisen verwoestend zijn.

Dementie is niet hetzelfde als leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang – wanneer bepaalde gebieden van denken, geheugen en informatieverwerking vertragen met de leeftijd, maar de intelligentie blijft ongewijzigd. In tegenstelling tot dementie, is leeftijdsgebonden geheugenverlies niet invaliderend. Af en toe wat vergeetachtigheid is normaal bij oudere volwassenen. Hoewel dementie vaker voorkomt naarmate men ouder wordt (maar liefst de helft van alle mensen van 85 jaar of ouder kan een vorm van dementie hebben), is het geen onvermijdelijk onderdeel van het ouder worden. Veel mensen leven tot in de negentig zonder tekenen van dementie.

Dementie is niet hetzelfde als een delier, dat meestal een kortdurende complicatie van een medische aandoening is en meestal met succes kan worden behandeld. Tekenen en symptomen van dementie ontstaan wanneer eens gezonde neuronen (zenuwcellen) in de hersenen stoppen met werken, de verbindingen met andere hersencellen verliezen en afsterven. Hoewel iedereen wat neuronen verliest naarmate ze ouder worden, ervaren mensen met dementie een veel groter verlies.

Mild cognitive impairment (MCI) is een fase tussen normale cognitieve veranderingen die met de leeftijd kunnen optreden en ernstiger symptomen die wijzen op dementie. Symptomen van MCI kunnen problemen zijn met denken, beoordelingsvermogen, geheugen en taal, maar het verlies belemmert niet significant het vermogen om dagelijkse activiteiten uit te voeren. Symptomen van MCI zijn onder meer licht geheugenverlies, moeite met plannen of organiseren, moeite met het vinden van woorden, vaak dingen kwijtraken of zoekraken, en het vergeten van namen, gesprekken en gebeurtenissen.

Iemand die MCI heeft, kan een groter risico lopen om uiteindelijk Alzheimer of een andere vorm van dementie te ontwikkelen, vooral als de mate van geheugenstoornis aanzienlijk is, maar MCI gaat niet altijd over in dementie. De symptomen kunnen enkele jaren stabiel blijven, en bij sommige mensen na verloop van tijd zelfs verbeteren.

Onderzoekers proberen nog steeds de onderliggende ziekteprocessen te begrijpen die betrokken zijn bij dementie. Wetenschappers hebben enkele theorieën over mechanismen die tot verschillende vormen van dementie kunnen leiden, maar er is meer onderzoek nodig om beter te begrijpen of en hoe deze mechanismen een rol spelen.

Dementie onderscheiden van andere aandoeningen

De symptomen van een aantal medische aandoeningen lijken op die van dementie en hiermee moet rekening worden gehouden bij de beoordeling van een persoon die cognitieve veranderingen ervaart. Specialisten in de gerontologie spreken van de “drie D’s” – dementie, delier en depressie – omdat dit de meest voorkomende redenen zijn voor cognitieve stoornissen bij oudere volwassenen. Delirium en depressie kunnen cognitieve veranderingen veroorzaken die kunnen worden verward met dementie, en zorgverleners en zorgverleners moeten leren onderscheid te maken tussen de drie aandoeningen.

Er zijn andere aandoeningen die dementie-achtige symptomen kunnen veroorzaken; veel van deze aandoeningen kunnen worden gestopt en kunnen omkeerbaar zijn met de juiste behandeling:

• Normale druk hydrocefalus is een abnormale ophoping van cerebrospinale vloeistof in de hersenen. Ouderen met deze aandoening hebben meestal problemen met lopen en met de blaascontrole voordat de dementie begint. Normale druk hydrocephalus kan worden behandeld of zelfs teruggedrongen door het implanteren van een shunt systeem om vocht uit de hersenen af te leiden.
• Voedingsdeficiënties van vitamine B1 (thiamine), veroorzaakt door chronisch alcoholisme, en van vitamine B12, kunnen worden teruggedrongen met behandeling. Mensen die middelen als alcohol en recreatieve drugs hebben misbruikt, vertonen soms tekenen van dementie, zelfs nadat het middelenmisbruik is gestopt.
• Bijwerkingen van medicijnen of medicijncombinaties kunnen cognitieve stoornissen veroorzaken die lijken op een degeneratieve of vasculaire dementie, maar die kunnen omkeren bij het stoppen met deze medicijnen.
• Vasculitis, een ontsteking van de bloedvaten in de hersenen, kan dementie veroorzaken na meerdere beroertes en kan worden behandeld met immunosuppressieve medicatie.
• Subduraal hematoom, of bloeding tussen het hersenoppervlak en de buitenste bekleding (de dura), komt vaak voor na een val. Subdurale hematomen kunnen dementie-achtige symptomen en veranderingen in de mentale functie veroorzaken. Met behandeling kunnen sommige symptomen worden teruggedraaid.
• Sommige niet-maligne hersentumoren kunnen symptomen veroorzaken die lijken op dementie en herstel treedt op na verwijdering ervan door middel van neurochirurgie.
• Sommige chronische infecties rond de hersenen, zogenaamde chronische meningitis, kunnen dementie veroorzaken en kunnen behandelbaar zijn met geneesmiddelen die de infectieuze agent doden.

Dementie Screening/Diagnose

Om dementie te diagnosticeren, beoordelen artsen eerst of een individu een onderliggende behandelbare aandoening heeft, zoals een abnormale schildklierfunctie, vitaminetekort, of normale druk hydrocephalus, die verband kan houden met cognitieve moeilijkheden. Vroegtijdige opsporing van symptomen is belangrijk, aangezien sommige oorzaken kunnen worden behandeld. In veel gevallen kan de specifieke vorm van dementie pas worden bevestigd nadat de persoon is overleden en de hersenen zijn onderzocht. Een beoordeling omvat over het algemeen:

• Anamnese en lichamelijk onderzoek. Het beoordelen van iemands medische en familiegeschiedenis, huidige symptomen en medicatie, en vitale functies kan de arts helpen bij het opsporen van aandoeningen die dementie kunnen veroorzaken of ermee gepaard kunnen gaan. Sommige aandoeningen kunnen behandelbaar zijn.
• Neurologische evaluaties. Het beoordelen van het evenwicht, zintuiglijke reacties, reflexen en andere functies helpt de arts bij het identificeren van tekenen van aandoeningen die van invloed kunnen zijn op de diagnose of behandelbaar zijn met medicijnen. Artsen kunnen ook een elektro-encefalogram gebruiken, een test die patronen van elektrische activiteit in de hersenen registreert, om te controleren op abnormale elektrische hersenactiviteit.
• Hersenscans. Met computertomografie (CT) en magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) kunnen structurele afwijkingen worden opgespoord en kunnen andere oorzaken van dementie worden uitgesloten. Met positronemissietomografie (PET) kan worden gezocht naar patronen van veranderde hersenactiviteit die vaak bij dementie voorkomen. Recente vooruitgang op het gebied van PET kan amyloïde plaques en tau-tangles bij AD opsporen.
• Cognitieve en neuropsychologische tests. Deze tests worden gebruikt om het geheugen, de taalvaardigheid, de wiskundige vaardigheden, het probleemoplossend vermogen en andere vaardigheden met betrekking tot het geestelijk functioneren te beoordelen.
• Laboratoriumtests. Door het bloed en andere vloeistoffen van een persoon te testen en de niveaus van verschillende chemische stoffen, hormonen en vitaminen te controleren, kunnen aandoeningen die tot dementie kunnen bijdragen, worden opgespoord of uitgesloten.
• Pre-symptomatische tests. Genetische tests kunnen sommige mensen die een sterke familiegeschiedenis van dementie hebben, helpen het risico op dementie vast te stellen met een bekend gendefect.
• Psychiatrische evaluatie. Deze evaluatie zal helpen bepalen of depressie of een andere psychische aandoening de symptomen van een persoon veroorzaakt of ertoe bijdraagt.

Typen Dementie

Verschillende aandoeningen en factoren dragen bij tot dementie, wat resulteert in een progressief en onomkeerbaar verlies van neuronen en hersenfuncties. Momenteel zijn er geen genezende middelen voor deze neurodegeneratieve aandoeningen.

De ziekte van Alzheimer (AD) is de meest voorkomende oorzaak van dementie bij oudere volwassenen. Maar liefst 5 miljoen Amerikanen van 65 jaar en ouder kunnen de ziekte hebben. Bij de meeste neurodegeneratieve ziekten klonteren bepaalde eiwitten abnormaal samen en worden verondersteld gezonde neuronen te beschadigen, waardoor ze niet meer functioneren en afsterven. Bij Alzheimer vormen fragmenten van een eiwit genaamd amyloïde abnormale clusters genaamd plaques tussen hersencellen, en een eiwit genaamd tau vormt klitten in zenuwcellen.

Het lijkt waarschijnlijk dat de schade aan de hersenen een decennium of langer begint voordat geheugen- en andere cognitieve problemen optreden. De schade verschijnt vaak eerst in de hippocampus, het deel van de hersenen dat essentieel is voor de vorming van herinneringen. Uiteindelijk verspreiden de abnormale plaques en tangles zich over de hele hersenen en krimpt het hersenweefsel aanzienlijk.

Naarmate de ziekte van Alzheimer vordert, ervaren mensen meer geheugenverlies en andere cognitieve problemen. Problemen kunnen zijn: dwalen en verdwalen, problemen met het omgaan met geld en het betalen van rekeningen, het herhalen van vragen, het langer duren om normale dagelijkse taken te voltooien, en persoonlijkheids- en gedragsveranderingen.

Mensen worden vaak in dit stadium gediagnosticeerd. Geheugenverlies en verwardheid verergeren, en mensen beginnen problemen te krijgen met het herkennen van familie en vrienden. Het kan zijn dat zij niet in staat zijn nieuwe dingen te leren, taken uit te voeren die uit meerdere stappen bestaan, zoals zich aankleden, of nieuwe situaties het hoofd te bieden. Bovendien kunnen mensen in dit stadium hallucinaties, waanideeën en paranoia ervaren en zich impulsief gedragen.

Mensen met ernstige Alzheimer kunnen niet communiceren en zijn voor hun verzorging volledig afhankelijk van anderen. Tegen het einde kan de persoon de meeste of alle tijd in bed liggen omdat de lichaamsfuncties worden uitgeschakeld. Bepaalde geneesmiddelen kunnen tijdelijk voorkomen dat sommige symptomen van Alzheimer verergeren, maar momenteel zijn er geen behandelingen die de progressie van de ziekte stoppen.

Onderzoekers hebben niet één gen gevonden dat als enige verantwoordelijk is voor de ziekte van Alzheimer; waarschijnlijk zijn er meerdere genen bij betrokken.

Tegenwoordige hebben 5,8 miljoen Amerikanen de ziekte van Alzheimer (5,2 miljoen zijn ouder dan 65 jaar) en ongeveer tweederde van hen is vrouw. Tegen 2050 zullen tot 14 miljoen mensen AD hebben. In 2019 zullen Alzheimer en andere vormen van dementie het land 290 miljard dollar kosten, waarvan Medicare en Medicaid 67% voor hun rekening zullen nemen. Oudere Afro-Amerikanen hebben twee keer zoveel kans op Alzheimer of andere vormen van dementie als oudere blanken (Alzheimer’s Association, 2019).

Frontotemporale stoornissen

Frontotemporale stoornissen (FTD) zijn vormen van dementie die worden veroorzaakt door een familie van neurodegeneratieve hersenziekten die gezamenlijk frontotemporale lobaire degeneratie worden genoemd. Deze aandoeningen treffen vooral de frontale en temporale hersenkwabben, in plaats van het wijdverspreide krimpen en wegkwijnen (atrofie) van hersenweefsel zoals bij de ziekte van Alzheimer. Bij deze aandoeningen hebben veranderingen in de zenuwcellen in de frontale kwabben van de hersenen invloed op het vermogen om te redeneren en beslissingen te nemen, prioriteiten te stellen en te multitasken, adequaat te handelen en bewegingen te beheersen.

Veranderingen in de temporale kwabben hebben invloed op het geheugen en hoe mensen woorden begrijpen, voorwerpen herkennen en emoties herkennen en erop reageren. Sommige mensen gaan snel achteruit in 2 tot 3 jaar, terwijl anderen slechts minimale veranderingen vertonen gedurende vele jaren. Mensen kunnen 2 tot 10 jaar leven met frontotemporale stoornissen, soms langer, maar het is moeilijk om het tijdsverloop voor een getroffen persoon te voorspellen. De tekenen en symptomen kunnen sterk verschillen tussen individuen omdat verschillende delen van de hersenen zijn aangetast. Er is momenteel geen behandeling beschikbaar die frontotemporale stoornissen kan genezen of terugdraaien.

Lewy Body Dementie

Lewy Body Dementie (LBD) is een van de meest voorkomende oorzaken van dementie na de ziekte van Alzheimer en vasculaire ziekten. De ziekte begint meestal na de leeftijd van 50 jaar, maar kan ook eerder optreden. Er is sprake van abnormale eiwitafzettingen, de zogenaamde Lewy-bodies, ballonachtige structuren die zich in zenuwcellen vormen. De abnormale ophoping van het eiwit alfa-synucleïne en andere eiwitten zorgt ervoor dat neuronen minder goed werken en afsterven. De eerste symptomen kunnen variëren, maar na verloop van tijd ontwikkelen mensen met deze aandoeningen vergelijkbare cognitieve, gedrags-, lichamelijke en slaapgerelateerde symptomen.

Lewy body-dementie omvat twee verwante aandoeningen-dementie met Lewy-lichaampjes (DLB) en Parkinson-dementie (PDD). Bij dementie met Lewy-lichaampjes worden de cognitieve symptomen waargenomen binnen een jaar na bewegingsverschijnselen die parkinsonisme worden genoemd (waaronder tremor, moeite met lopen en houding, en stijve spieren). Bij de ziekte van Parkinson-dementie ontwikkelen de cognitieve symptomen zich meer dan een jaar nadat de bewegingsproblemen beginnen.

Vasculaire bijdragen aan cognitieve stoornissen en dementie

Vasculaire bijdragen aan cognitieve stoornissen en dementie (VCID) veroorzaken aanzienlijke veranderingen in geheugen, denken en gedrag. Cognitie en hersenfunctie kunnen aanzienlijk worden beïnvloed door de grootte, de locatie en het aantal hersenletsels.

Vasculaire dementie en vasculaire cognitieve stoornissen ontstaan als gevolg van risicofactoren die op vergelijkbare wijze het risico op cerebrovasculaire aandoeningen (beroerte) verhogen, waaronder atriumfibrilleren, hypertensie, diabetes en een hoog cholesterolgehalte. De symptomen van VCID kunnen plotseling beginnen en zich tijdens het leven ontwikkelen of afnemen. VCID kan samen met de ziekte van Alzheimer optreden.

Mensen met VCID hebben bijna altijd afwijkingen in de hersenen op magnetische resonantie beeldvorming (MRI) scans. Deze omvatten bewijs van eerdere beroertes, vaak klein en asymptomatisch, evenals diffuse veranderingen in de “witte stof” van de hersenen – de verbindende “draden” van de hersenen die van cruciaal belang zijn voor het doorgeven van berichten tussen hersengebieden. Microscopisch hersenonderzoek toont verdikking van de bloedvatwanden, arteriosclerose genaamd, en verdunning of verlies van onderdelen van de witte stof.

Andere neurodegeneratieve ziekten en aandoeningen

Dokters hebben veel andere aandoeningen geïdentificeerd die dementie of dementie-achtige symptomen kunnen veroorzaken. De ziekten hebben verschillende symptomen die betrekking hebben op lichaams- en hersenfuncties, en de geestelijke gezondheid en cognitie beïnvloeden.

Argyrofiele graanziekte is een veel voorkomende, laat ontstane degeneratieve ziekte die hersengebieden aantast die betrokken zijn bij geheugen en emotie. Het veroorzaakt cognitieve achteruitgang en veranderingen in geheugen en gedrag, met moeite om woorden te vinden. De tekenen en symptomen van de ziekte zijn niet te onderscheiden van AD in een gevorderd stadium. De diagnose kan alleen worden bevestigd bij autopsie.

De ziekte van Creutzfeldt-Jakob is een zeldzame hersenaandoening die wordt gekenmerkt door snel voortschrijdende dementie. Wetenschappers ontdekten dat besmettelijke eiwitten, prionen genaamd, verkeerd worden gevouwen en de neiging hebben samen te klonteren, waardoor de hersenbeschadiging ontstaat. De eerste symptomen zijn een verminderd geheugen, beoordelingsvermogen en denkvermogen, samen met een verlies van spiercoördinatie en een verminderd gezichtsvermogen. Sommige symptomen van CJD kunnen lijken op symptomen van andere progressieve neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Alzheimer.

Chronische traumatische encefalopathie (CTE) wordt veroorzaakt door herhaaldelijk traumatisch hersenletsel (TBI) bij sommige mensen die meerdere hersenschuddingen hebben opgelopen. Mensen met CTE kunnen 20 jaar of langer na het letsel dementie, een slechte coördinatie, onduidelijke spraak en andere symptomen ontwikkelen die lijken op die bij de ziekte van Parkinson. CTE in een laat stadium wordt ook gekenmerkt door hersenatrofie en wijdverspreide afzettingen van tau in zenuwcellen. Bij sommige mensen kunnen zelfs 5 tot 10 jaar na het traumatisch hersenletsel al gedrags- en stemmingsveranderingen optreden. Dementie kan nog niet aanwezig zijn en de hersenen zijn nog niet begonnen te krimpen, maar bij autopsie worden kleine afzettingen van tau gezien in specifieke hersengebieden.

De ziekte van Huntington is een erfelijke, progressieve hersenziekte die iemands beoordelingsvermogen, geheugen, vermogen om te plannen en te organiseren, en andere cognitieve functies aantast. De symptomen beginnen meestal rond de leeftijd van 30 of 40 jaar en omvatten abnormale en oncontroleerbare bewegingen die chorea worden genoemd, evenals problemen met lopen en gebrek aan coördinatie. De cognitieve problemen verergeren naarmate de ziekte vordert, en problemen met het beheersen van bewegingen leiden tot een volledig verlies van het vermogen tot zelfzorg.

HIV-geassocieerde dementie (HAD) kan optreden bij mensen die lijden aan het humaan immunodeficiëntievirus, het virus dat AIDS veroorzaakt. HAD beschadigt de witte stof in de hersenen en leidt tot een vorm van dementie die gepaard gaat met geheugenproblemen, sociale terugtrekking en concentratieproblemen. Mensen met HAD kunnen ook bewegingsproblemen ontwikkelen. De incidentie van HAD is drastisch gedaald met de beschikbaarheid van effectieve antivirale therapieën voor het beheersen van de onderliggende HIV-infecties.

Tweede dementie komt voor bij mensen met aandoeningen die hersenweefsel beschadigen. Dergelijke aandoeningen kunnen multiple sclerose, meningitis en encefalitis zijn, maar ook de ziekte van Wilson (waarbij overmatige hoeveelheden koper zich ophopen en hersenbeschadiging veroorzaken). Mensen met kwaadaardige hersentumoren kunnen dementie of dementie-achtige symptomen ontwikkelen als gevolg van schade aan hun hersencircuits of een ophoping van druk in de schedel.

Verzorging van mensen met dementie

Mensen met matige of gevorderde dementie hebben vaak 24 uur per dag zorg en toezicht nodig en kunnen ook hulp nodig hebben bij ADLs zoals eten, baden en aankleden. Om aan deze behoeften te voldoen, moeten de verzorgers geduld hebben, begrip tonen en goed nadenken.

Communiceren met iemand met dementie is een aangeleerde vaardigheid. Belangrijke elementen zijn:

• Een positieve stemming opwekken
• De aandacht van de persoon krijgen
• Je boodschap duidelijk overbrengen
• Eenvoudige, beantwoordbare vragen stellen
• Luisteren met oren, ogen, en hart
• Het opdelen van activiteiten in stappen
• Het gebruik van afleiding en omleiding om te gaan met ontsteltenis en opwinding
• Respons met genegenheid en geruststelling
• Het verleden herinneren als een verzachtende techniek
• Het behouden van gevoel voor humor

Zorg verlenen is een uitdagende taak die nog groter wordt wanneer u zorgt voor iemand met dementie. Hulpmiddelen in gedrukte vorm, online en in persoon kunnen mantelzorgers helpen:

• De omgeving aanpassen om deze veiliger te maken en ervoor te zorgen dat de persoon met dementie niet gaat dwalen
• Frustrerend gedrag begrijpen en met de persoon samenwerken
• Omgaan met persoonlijke problemen zoals de was doen, in bad gaan, en aankleden
• Beheersen van dieet en voeding
• Zorgen voor activiteiten en lichaamsbeweging
• Omgaan met agitatie, paranoia en ander moeilijk gedrag (FCA, 2016)

Drieëntachtig procent van de hulp aan oudere volwassenen in de Verenigde Staten wordt verleend door familieleden, vrienden en andere onbetaalde zorgverleners. Bijna de helft van alle mantelzorgers zorgt voor iemand met Alzheimer of een andere vorm van dementie, wat in veel gevallen een grotere emotionele, financiële en fysieke tol eist van mantelzorgers dan de zorg voor iemand zonder dementie (Alzheimer’s Association, 2019).

Vaak over het hoofd gezien door familieverzorgers is de noodzaak om voor zichzelf te zorgen (FCA, 2016).