Ik heb eerder geschreven over een zeldzame waanvoorstelling waardoor getroffen mensen geloven dat ze dood zijn-Walking Corpse Syndrome: Dawn of the Living Dead. Hier stel ik u voor aan vijf andere vreemde en zelden geziene syndromen:
1. Capgras Syndrome
Tijdens het proces tegen Clay Shaw in de film JFK, verklaarde een getuige van de openbare aanklager dat hij aanwezig was toen Shaw en David Ferrie plannen bespraken voor de moord op de president. Tijdens een kruisverhoor bracht de advocaat van Shaw de getuige in diskrediet door de volgende vragen te stellen (ik parafraseer):
Jurist: Is het niet waar dat u routinematig vingerafdrukken van uw dochter neemt als ze naar de universiteit vertrekt?
Tuige: Ja.
Jurist: En is het ook niet waar dat u opnieuw vingerafdrukken van haar neemt als ze terugkomt van de universiteit? Ja, dat doe ik.
Lawyer: Waarom doet u dat?
Witness: Omdat ik er zeker van wil zijn dat de dochter die ik terugkrijg, dezelfde dochter is die ik naar de universiteit heb gestuurd.
Deze bizarre uitwisseling vond daadwerkelijk plaats tijdens het proces tegen Clay Shaw, toen de getuige gedrag vertoonde dat consistent was met het Capgras-syndroom. Net als de personages in Invasion of the Body Snatchers, raken mensen met deze aandoening ervan overtuigd dat bedriegers een of meer mensen die zij kennen hebben vervangen. Een Franse psychiater, Joseph Capgras, identificeerde deze waan voor het eerst in 1923, toen een patiënte volhield dat haar echtgenoot en verscheidene kennissen waren vervangen door exacte dubbelgangers.
2. De Fregoli Waan
De Fregoli Waan is het geloof dat verschillende mensen in feite dezelfde persoon zijn. Zo werd een man van begin twintig verliefd op een vrouw die hem afwees, waarna hij ging geloven dat al zijn Facebook-vrienden eigenlijk deze vrouw in vermomming waren. Dit leidde hem te denken dat haar vele vermommingen en imitaties van verschillende mensen betekende dat ze was net zo geobsedeerd door hem als hij was met haar. Er is niet veel analyse voor nodig om de waan van de jongeman te zien als een primitieve ego-verdediging.
3. Het syndroom van subjectieve dubbelgangers
The Sixth Day en The Stepford Wives zijn twee films die de benarde situatie dramatiseren van personages die te kampen hebben met dubbelgangers, of exacte duplicaten van zichzelf die aparte levens en verschillende persoonlijkheden hebben. In literaire fictie is The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde synoniem met het concept van de “evil twin”.
Een persoon die is bezweken aan het syndroom van subjectieve dubbelgangers gelooft dat hij of zij een exacte dubbelganger heeft, maar een met een andere persoonlijkheid. De persoon met waanvoorstellingen kan geloven dat de kloon een “kwade tweeling” is of gewoon een dubbelganger met andere ideeën en gedragingen. Zo geloofde een tiener dat haar buurvrouw zichzelf had omgevormd (zoals Jennifer Jason Leigh in Single White Female) tot een eeneiige tweelingbroer. In een ander geval geloofde een man na een operatie dat zijn hersenen in een andere persoon waren getransplanteerd, en dat deze andere persoon nu zijn dubbelganger was.
4. Ekbom Syndroom
Een vrouw van 77 jaar klaagde bij de artsen over een plaag van insecten die onder haar huid zaten en binnen in haar rondkropen. Ze stelde zich ook insecten voor op het oppervlak van haar huid. Er waren natuurlijk geen insecten. Ekbom syndroom, of parasitosis delusionalis, is het geloof dat men besmet is met insecten, wormen, of andere parasieten. Mensen met deze waan zoeken gewoonlijk medische hulp in plaats van psychologische behandeling, omdat zij hun denkbeeldige besmetting als echt beschouwen en er genezing voor nodig is. (De “ziekte van Morgellons” is een specifiek subtype van het Ekbom-syndroom, waarbij mensen geloven dat ze besmet zijn met vezels, vuil of andere stoffen.)
In de film Bug, met Ashley Judd in de hoofdrol, kwam een personage voor dat geloofde dat hij was besmet met insecten door kwaadaardige wetenschappers van de regering. Hij verleidde Judd’s personage tot een relatie, en zij begon zijn steeds bizardere samenzweringstheorieën te geloven. Dat brengt ons bij het volgende syndroom…
5. Folie a Deux
Een jonge vrouw groeide op terwijl ze haar ouders hoorde vertellen over de geweldige ervaring die ze hadden in Florida toen ze voor het eerst getrouwd waren. Ze logeerden in een hotel met “een grote roze flamingo.” Tijdens hun bezoek maakten ze een luchtboottocht in de Everglades. Ze zagen alligators, en de beesten slikten hele, rauwe kippen door die de kapitein van de luchtboot naar hen gooide.
Als volwassene dacht de dochter dat het leuk zou zijn om Florida te bezoeken, in hetzelfde hotel te verblijven, en dezelfde luchtboottocht te maken. Haar ouders konden zich de naam van het hotel met de grote roze flamingo niet herinneren, maar de dochter dacht dat ze het hotel misschien kon identificeren aan de hand van familiefoto’s.
De foto’s maakten het mysterie alleen maar groter. Ze toonden aan dat haar moeder in een hotel in Florida had gelogeerd, en op een luchtboottocht was geweest – maar met een andere man. Wie was die vreemde man op de foto’s, en waar was haar vader? De moeder bekende dat de man haar eerste echtgenoot was, van wie zij was gescheiden voordat de dochter was geboren. De dochter had nooit iets over het eerste huwelijk gehoord. Maar waarom vertelde ook de vader van de dochter – de tweede echtgenoot van haar moeder – het verhaal alsof hij erbij was geweest?
Het antwoord is een aandoening die bekend staat als folie a deux. Een waan die bij de ene persoon ontstaat, wordt op een andere persoon overgedragen, alsof de waan besmettelijk is. De tweede persoon wordt “besmet” met de waanvoorstelling en gelooft er net zo sterk in als de persoon die de waanvoorstelling heeft doen ontstaan. Folie a deux vereist een intieme of insulaire woonsituatie, zodat een voortdurende blootstelling aan de waan de verspreiding ervan veroorzaakt.
Wanneer meer dan twee mensen in de ban van een waanvoorstelling raken, spreekt men van folie a beaucoup. Zo geloofde in 1962 een groep vrouwen die in een fabriek werkten, dat zij door een insect waren gebeten. Eén vrouw (de “drager” van de waanvoorstelling) begon ziektesymptomen te vertonen en schreef dit toe aan een insectenbeet. Een voor een begonnen de anderen symptomen te vertonen en schreven ze toe aan een insectenbeet. Er werd nooit een geïnfecteerd insect gevonden, en dokters ontdekten geen aanwijsbare oorzaak voor hun symptomen. De hele episode werd toegeschreven aan massahysterie en werd bekend als The Great June Bug Epidemic.
Conclusie
Deze syndromen komen vaak samen voor met schizofrenie of andere diepgaande mentale stoornissen, of als gevolg van een hersenbeschadiging of letsel. De man die zijn dochter vingerafdrukken gaf, geloofde dat gedachten in zijn hoofd waren geïmplanteerd door onvrijwillige hypnose. Hij geloofde ook dat hij werd bespioneerd en dat zijn telefoons werden afgeluisterd. Wanen kunnen ook naast elkaar bestaan. Iemand met het Capgras-syndroom kan bijvoorbeeld ook lijden aan de Fregoli-waan en/of het syndroom van subjectieve dubbelgangers (of een aantal andere wanen).
Misschien legt Lewis Carroll het het beste uit in Alice in Wonderland:
Alice lachte: “Het heeft geen zin het te proberen,” zei ze; “men kan onmogelijke dingen niet geloven.”
“Ik durf te zeggen dat je niet veel oefening hebt gehad,” zei de Koningin. “Toen ik jonger was, deed ik het altijd een half uur per dag. Soms geloofde ik wel zes onmogelijke dingen voor het ontbijt.”