Toen wetenschappers probeerden uit te zoeken wat er aan de hand was, viel één feit op: 83% van de gevallen van microcefalie kwam uit het noordoosten van Brazilië, hoewel Zika-infecties in het hele land werden geregistreerd.
Onderzoekers van de Washington University School of Medicine in St. Louis hebben sindsdien geleerd dat de virusstam die in 2015 in de noordoostelijke Braziliaanse staat Paraíba circuleerde, bijzonder schadelijk was voor de zich ontwikkelende hersenen. Kevin Noguchi, PhD, een assistent-professor in de psychiatrie en senior auteur van de studie, sprak over de bevindingen, die online beschikbaar zijn in The Journal of Neuroscience.
Hoe heeft u vastgesteld dat de Paraíba-stam ongewoon schadelijk was?
We bestudeerden twee stammen van het Zika-virus – een van een uitbraak in Frans-Polynesië in 2013 die werd geassocieerd met een laag risico op microcefalie, en een andere uit Paraíba in 2015. We infecteerden een groep pasgeboren muizenpups met de ene stam en een tweede groep met de andere stam. De hersenen van pasgeboren muizen bevinden zich in een soortgelijk ontwikkelingsstadium als die van een menselijke foetus in het tweede trimester, wanneer het Zika-virus aanzienlijke schade veroorzaakt. Elke stam leidde tot ongeveer hetzelfde aantal sterfgevallen, maar de hersenschade bij de overlevende muizen was dramatisch verschillend. De muizen die geïnfecteerd waren met de Frans-Polynesische stam leken de infectie binnen ongeveer twee weken na infectie met succes af te weren, en we zagen daarna geen verdere tekenen van schade. Bij de muizen die met de Paraíba-stam waren besmet, zagen we daarentegen neurodegeneratie tot 30 dagen later, en ze hadden kleinere hersenen.
Is dat de reden waarom in Paraíba geboren baby’s een hoog risico op microcefalie liepen?
Misschien. Het vertelt ons dat de stam uit Paraíba beter in staat was ernstige hersenschade te veroorzaken dan die uit Frans Polynesië. Het sluit andere mogelijkheden niet uit. Andere omgevingsfactoren in Paraíba, zoals knokkelkoorts of andere virussen die op dat moment circuleerden, kunnen bijvoorbeeld invloed hebben gehad op het vermogen van Zika om het afweersysteem te overweldigen en ernstige hersenschade te veroorzaken. Wat is er zo gevaarlijk aan de Paraíba-stam? Dat is onze volgende stap. We zijn een samenwerking gestart met Dr. Luis Martínez-Sobrido, PhD, en zijn collega’s aan de Universiteit van Rochester. Zij vonden een mutatie in de Paraíba-stam die van invloed kan zijn op de virulentie, of het vermogen om ziekte te veroorzaken.
Als de Paraíba-stam zo schadelijk is, waarom veroorzaakte deze het volgende jaar dan geen epidemie van microcefalie?
Iedereen zette zich schrap voor een nieuwe massale toename van microcefalie het volgende jaar, maar dat gebeurde niet. We zagen ook een beperktere toename van microcefalie in andere delen van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, zelfs toen het virus zich in die gebieden verspreidde. Niemand weet precies waarom. Het zou kunnen dat zwangere vrouwen meer insectenwerende middelen zijn gaan gebruiken en horren voor hun ramen hebben geplaatst. In Brazilië zouden in het eerste jaar zoveel mensen besmet kunnen zijn geraakt dat veel zwangere vrouwen het jaar daarop immuun waren. Het is ook mogelijk dat het virus gewoon te virulent was voor zijn eigen bestwil. Als je je gastheer doodt, dood je ook de kans om op de volgende persoon over te gaan. Het kan dus zijn dat Zika in 2015 een virulentiepiek bereikte en in de loop van de tijd minder virulent is geworden. Dat is iets anders dat we graag zouden willen uitzoeken.